Υπόμνημα στο Υπουργείο Υγείας
για τις Μονάδες Οικογένειας και παιδιού
Μ.Κ.Ο. ΓΟΝ.ΙΣ.

|
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ Μ.Κ.Ο. ΓΟΝ.ΙΣ.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΙΛΟΤΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΜΟΝΑΔΩΝ Ή ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία στο αντικείμενο εργασίας των τότε Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού (ΚΟΠ) του ΕΟΠΥΥ (άρθρο 28 του π.δ. 266/1989, όπως τροποποιήθηκε) περιλαμβανόταν η Συμβουλευτική Γάμου και η Αντιμετώπιση προβλημάτων της Οικογένειας, καθώς επίσης και στις υφιστάμενες Μονάδες Οικογενειακού Προγραμματισμού (ΜΟΠ) περιλαμβάνονται η Ψυχοπαιδαγωγική Συμβουλευτική για θέματα ανατροφής Ανάπτυξης και Υγείας του Παιδιού καθώς και η Μέριμνα για τη συμπλήρωση και τήρηση του βιβλιαρίου υγείας του παιδιού από επαγγελματίες υγείας και γονείς, επίσης δε στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας ΠΦΥ περιλαμβάνεται η εν γένει Ψυχοκοινωνική στήριξη του παιδικού πληθυσμού (παρ. 10 και 11 άρθρου 12 του π.δ. 95/10-3-2000). Συνεπώς σε όλες τις μέχρι σήμερα σχετικές δομές ενδιαφέροντος του Υπουργείου Υγείας περιλαμβάνεται η αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων του παιδιού και της οικογένειας.

Από την τελευταία απογραφή του 2011 και σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ στον Πίνακα 5 εμφανίζεται η κατανοµή του Μόνιµου Πληθυσμού κατά οµάδες ηλικιών και οικογενειακή κατάσταση. Προκύπτει ότι το 50,3% του πληθυσμού της Χώρας είναι κατά νόµο έγγαµοι (έγγαµοι, σύµφωνο συμβίωσης, σε διάσταση). Το 39,0% του συνολικού πληθυσμού της Χώρας είναι άγαµοι με τους άρρενες να υπερτερούν (21,5% του πληθυσμού της Χώρας).1 Υπολογίζεται ότι μόλις 10-20% των γάμων στην Ελλάδα είναι ποιοτικοί και βασίζονται σε καλή σχέση του ζευγαριού. Οι περισσότεροι γάμοι παραπαίουν και μπορεί να μην καταλήγουν σε διαζύγιο, αλλά σίγουρα παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα στην σχέση ανάμεσα στο ζευγάρι και επομένως και στην ανατροφή του παιδιού.

 
Στις περιπτώσεις διαζυγίων που συνοδεύονται από έντονες διαμάχες και συγκρούσεις, αν και δεν αποτελούν την πλειοψηφία των περιστατικών που παραπέμπονται στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους, συνδέονται με ψυχική φθορά στα ίδια τα παιδιά, στις οικογένειές τους, καθώς επίσης και στους ειδικούς ψυχικής υγείας ή άλλα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Τα παιδιά αυτά, γνωστά και ως «παιδιά του Αρμαγεδδώνα», εμπλέκονται και δοκιμάζονται στις μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες των χωρισμένων γονέων τους και χρειάζεται να διακρίνονται από τα παιδιά του διαζυγίου, όπως επίσης και οι επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική τους υγεία.Η συνεχιζόμενη έκθεση ενός παιδιού στις σοβαρές συγκρούσεις των γονέων του, είτε στα πλαίσια γάμου είτε στα πλαίσια διαρκούς ανταγωνισμού μετά το διαζύγιο, προκαλεί σοβαρό κίνδυνο για την ψυχική του υγεία και ανάπτυξη. Χωρίς να είναι γνωστοί οι ακριβείς μηχανισμοί μέσω των οποίων επιβαρύνονται τα παιδιά, αναφέρονται, μεταξύ άλλων, σοβαρές αντιδράσεις τους ακόμα και στον έλεγχο της πραγματικότητας. Μελέτες που πραγματοποιήθηκαν 10-15 χρόνια μετά το διαζύγιο, έδειξαν ότι οι νεαροί πια ενήλικες μπορεί να καταδιώκονται ακόμα από ζωντανές αναμνήσεις των συγκρούσεων των γονέων τους ενώ ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς τους νέους θα εμπλακεί σε σχέσεις, στις οποίες υπάρχει κακοποίηση.

Η Μ.Κ.Ο ΓΟΝ.ΙΣ δραστηριοποιείται στον τομέα του παιδιού και της οικογένειας και ασχολείται κυρίως με το ζήτημα της υπεράσπισης του δικαιώματος του παιδιού να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς του ακόμη και αν αυτοί ζουν χωριστά και την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προέρχονται από την έλλειψη συνεννόησης των χωρισμένων γονέων αλλά και γενικά των γονέων στην ανατροφή του παιδιού με συνέπεια προβλήματα στην εν γένει ψυχική υγεία και την κοινωνική προσαρμογή του παιδιού αλλά και της οικογένειας εν γένει.
Στα πλαίσια του ΜΚΟ μας λειτουργεί σε εθελοντική βάση ήδη από το 2011 με μεγάλη επιτυχία το Κέντρο Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων το οποίο στόχο έχει την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού για συν-ανατροφή και από τους δύο γονείς, οι δε υπηρεσίες του εστιάζουν στην ενημέρωση και στήριξη των μελών μας στην αντιμετώπιση του παραπάνω προβλήματος. Στο Κέντρο Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων προσφέρουν ως εθελοντές τις υπηρεσίες τους κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί και δικηγόροι. Το Κέντρο συμβάλλει εθελοντικά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της οικογένειας και συνεπώς στην ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών. Στη διάρκεια λειτουργίας του Κέντρου Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων αλλά και εν γένει του ΜΚΟ ΓΟΝ.ΙΣ διαπιστώσαμε τα ιδιαίτερα προβλήματα που δημιουργούνται στην ψυχική υγεία και στην κοινωνική προσαρμογή των παιδιών από την α) έλλειψη κρατικού μηχανισμού πρόληψης και παρέμβασης β) έλλειψη συνεννόησης των χωρισμένων γονέων στην ανατροφή των παιδιών, ή από τη συνεχή δικαστική διαμάχη τους κυρίως διότι αυτός που δεν έχει την επιμέλεια είναι αποκλεισμένος από την ανατροφή του παιδιού.

Τα κυριότερα από αυτά που αφορούν την ψυχοκοινωνική στήριξη και υγεία των παιδιών είναι:

Α) Η ανυπαρξία μηχανισμών προστασίας για τα παιδιά των εντός ή εκτός γάμου καθώς και χωρισμένων γονέων που να προστατεύουν το δικαίωμα του να μεγαλώνει και με τους δύο γονείς του και να μη στερείται κανένα από τους δύο , ανεξάρτητα από το εάν οι γονείς ζουν μαζί ή όχι, δικαίωμα που αναγνωρίζεται με τη Διεθνή Σύμβαση δικαιωμάτων του παιδιού του ΟΗΕ. Το ζήτημα της ανυπαρξίας μηχανισμών κοινωνικών υπηρεσιών για την εφαρμογή των Διεθνών Συμβάσεων των δικαιωμάτων του παιδιού και την ανάγκη δημιουργίας σχετικών φορέων έχει τεθεί ήδη και μάλιστα από Η ανυπαρξία κοινωνικών υπηρεσιών προστασίας των παιδιών ( μαζί με την ανάθεση της επιμέλειας αποκλειστικά στον ένα από τους δύο γονείς) επαυξάνει τα προβλήματα στην καθημερινή ζωή των χωρισμένων γονέων και των παιδιών τους με συνέπειες και στην υγεία τους, στα οποία δεν μπόρεσαν να βοηθήσουν οι υφιστάμενες δομές και κοινωνικές υπηρεσίες αν και μεταξύ των αρμοδιοτήτων τους ήταν και η ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών. Δεν υπάρχουν σήμερα μηχανισμοί προστασίας του παιδιού από κάθε μορφής κακοποίηση. Το χειρότερο όμως είναι ότι γίνεται χρήση υποκατάστατων μηχανισμών όπως ο εισαγγελέας ανηλίκων, οι τοπικές κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. το Συνήγορο του Παιδιού ήδη από το 2009.

Β) Έλλειψη μηχανισμών που να βοηθούν την εφαρμογή (αναγκαστική εκτέλεση) των δικαστικών αποφάσεων που αφορούν παιδιά κυρίως χωρισμένων γονέων ή και εκτός γάμου , όπως αποφάσεις επικοινωνίας με τους γονείς κλπ. Το ζήτημα έχει κοινωνικές προεκτάσεις με τα παιδιά να υφίστανται την διαμάχη των γονέων.

Γ) Έλλειψη χώρων οικογενειακής επικοινωνίας
Στην περίπτωση δυσχερειών στην επικοινωνία διατάσσεται ελλείψει άλλου χώρου από το Δικαστήριο να γίνεται η επικοινωνία στην κατοικία του έχοντος την επιμέλεια, συνήθως της μητέρας, πράγμα το οποίο πολλαπλασιάζει τις εντάσεις και το παιδί βιώνει τις ενδεχόμενες εντάσεις των γονέων απ’ όποια πλευρά και αν προέρχονται. Επειδή συχνά δεν πραγματοποιείται η επικοινωνία για τους πιο πάνω λόγους προτείνουμε να δημιουργηθούν πιστοποιημένοι χώροι οικογενειακής επικοινωνίας, ώστε να διεξάγεται αυτή παρουσία εξειδικευμένου προσωπικού ιδιωτικού ή δημοσίου τομέα, εφ’ όσον αυτό χρειαστεί.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 

Ο ΜΚΟ ΓΟΝ.ΙΣ. προτείνει συγκεκριμένες λύσεις οι οποίες υπάρχει δυνατότητα να ενταχθούν στις νέες Μονάδες Οικογένειας και Παιδιού με την απασχόληση ειδικών όπως κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων, οικογενειακών θεραπευτών και εκπαιδευτικών.
Συγκεκριμένα:

 
1. Δημιουργία Κέντρων Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων 24ωρου λειτουργίας εντός των νέων Μονάδων αλλά και γενικά των Μηχανισμών Οικογενειακού Προγραμματισμού, με ένταξη ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και εκπαιδευτικών σε αυτούς, οι οποίοι θα λειτουργούν μαζί με τους επαγγελματίες υγείας των ΜΟΠ για την ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών.

2. Παράλληλα με τα παραπάνω προτείνουμε την σύσταση σώματος ελευθέρων επαγγελματιών κοινωνικών λειτουργών – άμισθων δημόσιων υπαλλήλων που θα αποκτήσουν την ιδιότητα του «δικαστικού επιμελητή οικογενειακού δικαίου» και ως αρμοδιότητά τους να έχουν τη διευκόλυνση και επίβλεψη της εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων που αφορούν παιδιά, κυρίως στο ζήτημα της επιμέλειας και επικοινωνίας με το γονέα, δηλαδή θα βεβαιώνουν τις παραβιάσεις, θα συντάσσουν εκθέσεις ή και θα μεσολαβούν με θεσμικό τρόπο στην επίλυση των παραπάνω προβλημάτων. Οι κοινωνικοί λειτουργοί αλλά και άλλες ειδικότητες όπως ψυχολόγοι ή οικογενειακοί θεραπευτές θα υποβοηθούν με τις γνώσεις και την εμπειρία τους την εκτέλεση των δικαστικών αποφάσεων. Με τον τρόπο αυτό θα βοηθηθούν οι σε διάσταση ή χωρισμένοι γονείς αλλά και τα παιδιά στην άσκηση της επικοινωνίας αλλά και της από κοινού άσκησης της επιμέλειας και της ανατροφής , αξιοποιώντας τις γνώσεις των ειδικών που μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην ομαλή διευθέτησή τους, ενώ ταυτόχρονα θα μειωθούν οι συγκρούσεις εντός και εκτός των δικαστικών αιθουσών και μάλιστα προς όφελος της ψυχικής υγείας των παιδιών . Οι παραπάνω ειδικοί μπορούν να συντάσσουν εκθέσεις που σε περίπτωση Δίκης θα διαβιβάζονται στο γραφείο δικαστικών κοινωνικών υπηρεσιών (και έως τότε στον εισαγγελέα ανηλίκων) το οποίο θα φροντίζει να τις διαβιβάζει περαιτέρω στον δικαστή και να ενημερώνει τους διαδίκους.

3. Προτείνουμε την ίδρυση δικτύου πιστοποιημένων χώρων οικογενειακής επικοινωνίας, δηλαδή χώρων δημόσιων ή ιδιωτικών πχ σχολεία, νηπιαγωγεία, δημόσιοι ή ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί ή ακόμη και ειδικοί χώροι των Μηχανισμών Προστασίας Οικογένειας, ώστε εάν υπάρχουν δυσχέρειες στην επικοινωνία μεταξύ των παιδιών και του γονέα, για οποιοδήποτε λόγο είτε λόγω διαμάχης των γονέων, είτε διότι το δικαστήριο προσδιόρισε να γίνεται η επικοινωνία με την παρουσία τρίτου, είτε διότι τα παιδιά χρειάζονται κάποια ψυχολογική προετοιμασία από ειδικό , η επικοινωνία γονέων να γίνεται αυτή στους χώρους αυτούς με ασφάλεια για όλα τα μέλη της οικογένειας με την στήριξη εξειδικευμένου προσωπικού.

4. Ανάπτυξη κοινής ορολογίας αλλά και καλών πρακτικών μεταξύ των φορέων στήριξης της οικογένειας. Για παράδειγμα διαπιστώνουμε σύγχυση ακόμα και σε κρατικούς φορείς σχετικά με την εφαρμογή του υφιστάμενου νομικού πλαισίου για τις μονογονεικές οικογένειες. Στην πράξη αυτό που γίνεται είναι να επιδοτούμε το διαζύγιο παραβαίνοντας την Συνταγματική επιταγή για προστασία της οικογένειας αλλά και του υφιστάμενου νομικού πλαισίου για τις μονογονεικές οικογένειες. Μια κακή πρακτική –συνήθεια που αποτελεί εκτός των άλλων και παραβίαση του άρθρου 18 της ΔΣΔΠ του ΟΗΕ (ν. 2101/1992 ΦΕΚ Α 192 ).
Προτείνουμε την κωδικοποίηση και ανάπτυξη κοινής πρακτικής από τα Υπουργεία που κατ’ αρχήν δεν θα επιδοτεί το διαζύγιο και θα υποστηρίζει την διατήρηση της οικογένειας με προϋποθέσεις και σε καμία περίπτωση να μην θεωρούνται συλλήβδην όλοι οι διαζευγμένοι ευαίσθητη κοινωνική ομάδα. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αληθινό πρόβλημα να κρίνεται δικαστικά με την ανάθεση της Γονικής μέριμνας * σε ένα γονιό, οπότε και καλύπτεται απόλυτα από το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο η όποια κοινωνική ή οικονομική παροχή για τον διαζευγμένο γονέα και το παιδί.
Επομένως και πολύ σωστά, σήμερα Μονογονέας χαρακτηρίζεται αυτός που βρίσκεται σε κατάσταση: χηρείας, ανύπαντρη μητέρα με μη αναγνωρισμένο τέκνο ή διαζευγμένος/η που έχει νόμιμα την γονική μέριμνα (όχι απλά την επιμέλεια) τουλάχιστον 1 τέκνου.
Προτείνουμε να υπάρξουν εγκύκλιοι με ξεκάθαρες οδηγίες εφαρμογής των νόμων.
(* προσοχή όχι μόνο με την ανάθεση απλά της επιμέλειας σε ένα γονιό)

5. Την λειτουργία υποστηρικτικών δομών της οικογένειας.
Προτείνουμε οι Μονάδες οικογένειας και παιδιού να δέχονται άντρες, γυναίκες και παιδιά και να αντιμετωπίζουν / υποστηρίζουν και οποιοδήποτε περιστατικό βίας, δηλαδή σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική ή ψυχολογική.
Εναλλακτικά προτείνουμε να ιδρυθούν κέντρα υποστήριξης της οικογένειας από φορείς (μκο, ιδιώτες, δημόσιο) με την εποπτεία (όχι την χρηματοδότηση) του Υπουργείου υγείας ή και του υπουργείου δικαιοσύνης.

Από όλες τις ανωτέρω προτάσεις δεν προκύπτει αύξηση δαπανών του κράτους αντίθετα επιταχύνονται οι δίκες και μειώνονται τα έξοδα αυξάνοντας τα έσοδα του κρατικού μηχανισμού.
Σύμφωνα με τα παραπάνω οι Μηχανισμοί Οικογενειακού Προγραμματισμού μπορούν να λειτουργήσουν ως μοντέλα καλών πρακτικών και να διαδραματίσουν στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους, πού είχαν όλες οι προηγούμενες αντίστοιχες υπηρεσίες του Υπουργείου ή οι σχετικές του ΙΚΑ και του ΕΟΠΥΥ στην ψυχοκοινωνική στήριξη του παιδιού και της οικογένειας πολύ σημαντικό ρόλο στο ζήτημα της προστασίας του παιδιού εντός της οικογένειας του από επιβλαβείς γονικές πρακτικές ανατροφής αλλά και του παιδιού των χωρισμένων γονέων από την αποστέρηση ενός από τους δύο γονείς του.
Πρέπει εξάλλου να ληφθεί υπόψη ότι όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν θεσμοθετήσει την από κοινού άσκηση της επιμέλειας στην περίπτωση διαστάσεως ή διαζυγίου των γονέων και διαθέτουν τους ανάλογους μηχανισμούς οι οποίοι στηρίζουν τα παιδιά και τους γονείς στο θέμα αυτό και εν γένει έχουν καθοριστικό ρόλο στο ζήτημα της πρόληψης αλλά και της διαχείρισης του διαζυγίου και της ανατροφής των τέκνων χωρισμένων γονέων ή εκτός γάμου.

Επίσης οι μέχρι σήμερα παρεχόμενες σχετικές υπηρεσίες προς τον πληθυσμό από διάφορους προϋφιστάμενους φορείς πρέπει όχι μόνο να συνεχίσουν να παρέχονται αλλά να εκσυγχρονιστούν. Σήμερα θα πρέπει να βοηθήσουμε στην από κοινού άσκηση της επιμέλειας και την από κοινού ανατροφή των παιδιών ακολουθώντας τις άλλες χώρες της ΕΕ και τη σύγχρονη πραγματικότητα που ανατρέπει τους παραδοσιακούς γονεικούς ρόλους. Οι δε ΜΟΠ έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν με τα Κέντρα Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων εντός του πλαισίου τους και να παρέχουν συνολικές υπηρεσίες πρόληψης και ολοκληρωμένες λύσεις στα προβλήματα του Οικογενειακού Προγραμματισμού, εντάσσοντας τη στήριξη της οικογένειας στις αρμοδιότητές τους με συγκεκριμένο προσωπικό και συγκεκριμένες διαδικασίες. Η στήριξη των παιδιών και των γονέων σύμφωνα με τα παραπάνω προστατεύει όχι μόνο τη συναισθηματική αλλά και την ψυχική υγεία τους και επηρεάζει γενικότερα την ψυχική υγεία του πληθυσμού και της άμεσης βελτιστοποίηση της καθημερινότητας τους χωρίς κόστος για το κράτος.

Ο Μ.Κ.Ο. ΓΟΝ.ΙΣ επισημαίνει ότι οι παραπάνω προτάσεις μας έχουν διαμορφωθεί από τη μεγάλη εμπειρία του φορέα μας σχετικά με τα προβλήματα των μελών μας, αλλά και από την εθελοντική προσφορά του Κέντρου Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων που λειτουργεί στα πλαίσια του φορέα μας, όπου παρέχεται εντελώς δωρεάν η στήριξη της οικογένειας αλλά και των παιδιών των χωρισμένων γονέων.

Για το ΓΟΝ.ΙΣ
το ΔΣ

Ευχαριστούμε την Νομικό του ΓΟΝ.ΙΣ. Μητσοπούλου Ελένη που εθελοντικά συμμετείχε καθοριστικά στην σύνταξη του παρόντος υπομνήματος

* Μέρος των προτάσεων αυτών με λεπτομερέστατα υπομνήματα -αιτήσεις και αναλογη τεκμηρίωση εχουν κατατεθεί απο τον μκο ΓΟΝ.ΙΣ κατ΄επανάληψη και σε αλλα Υπουργεία όπως το Παιδείας,Δικαιοσύνης, Δημοσίας Τάξεως και Εθνικής Αμυνας. Υπήρξε αναταπόκριση απο όλα τα υπουργεία στα περισσότερα αιτήματα μας, μεχρι στιγμής.