Τα αυξανόμενα προβλήματα συμπεριφοράς, η επιθετικότητα και η βία αποτελούν μια ανησυχητική πραγματικότητα στο σύγχρονο σχολικό περιβάλλον. Οι ψυχολόγοι καταγράφουν σε έρευνες και από την κλινική τους εμπειρία ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια καταγεγραμμένη άνοδος των προβλημάτων συμπεριφοράς στους μαθητές. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο υπάρχει μια αύξηση των ποσοστών του εκφοβισμού και της θυματοποίησης που καταγράφονται στα ελληνικά σχολεία. Οι τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι το πρόβλημα του εκφοβισμού και της θυματοποίησης είναι υπαρκτό με το ποσοστό των παιδιών που έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού σχεδόν στο 10% του μαθητικού πληθυσμού (Ματσόπουλος, 2009).

Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε κανονική τάξη (Πολυχρονοπούλου, 1995) για να καταγραφεί το είδος και η συχνότητα των προβλημάτων συμπεριφοράς που αντιμετωπίζει ο Έλληνας δάσκαλος, βρέθηκε ότι το 9% των μαθητών παρουσίαζε:

Α) Συμπτώματα Εξωστρεφούς Συμπεριφοράς που διαταράσσουν το σχολικό πρόγραμμα
Β) Συμπτώματα Αναστολής, Ανασφάλειας και Απόσυρσης όχι σε έντονο βαθμό
Γ) Μαθησιακές Δυσκολίες σε Ανάγνωση, Γραφή, Ορθογραφία και Αριθμητική
Δ) Συμπτώματα Σοβαρών Συναισθηματικών Διαταραχών

Ατομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση προβλημάτων συμπεριφοράς και σχολικής βίας είναι (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.):

• Τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών
• Τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος
• Οι διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος
• Το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου
• Οι στάσεις των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία
• Ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα ενημέρωσης
• Κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν αντικοινωνικές συμπεριφορές

Κατά τον Olweus, ο οποίος άρχισε να μελετά τη σχολική βία από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, ασκείται σε κάποιο μαθητή σχολική βία όταν δέχεται συχνά και συστηματικά αρνητικές συμπεριφορές από έναν ή περισσότερους συμμαθητές του.

Αρνητικές συμπεριφορές μπορεί να είναι (Κανδαράκης 2004):

• Χτυπήματα και πρόκληση τραυματισμών
• Κοροϊδίες, Χειρονομίες, Ειρωνείες και Προσβολές
• Καταστροφή προσωπικών αντικειμένων
• Σκόπιμος αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες
• Φραστικές επιθέσεις και απειλές
• Σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση

Σε έρευνα που έγινε στην Αγγλία (Whitney & Smith, 1991) βρέθηκε ότι το 27% των μαθητών του δημοτικού και 10% των μαθητών της μέσης εκπαίδευσης υπήρξαν θύματα για περισσότερες από μία ή δύο φορές σε διάστημα περίπου τριών μηνών.

Στην Ελλάδα, 10-15% των μαθητών πέφτει θύμα διαφόρων μορφών βίας, ενώ το 5% είναι μαθητές που ασκούν βία. Τα αγόρια εμπλέκονται στο θέμα σχολικής βίας και γίνονται θύτες ή θύματα συχνότερα από τα κορίτσια. Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας εκδηλώνονται περισσότερο στο δημοτικό και γυμνάσιο, ενώ μειώνονται στο λύκειο.

Για τη μείωση των προβλημάτων συμπεριφοράς και βίας στα σχολεία θα πρέπει (Ματσόπουλος, 2009):

• Να υπάρξουν καλά εκπαιδευμένοι παιδαγωγοί.
• Να υπάρξει αποτελεσματική εκπαιδευτική ηγεσία.
• Να παρέχεται υψηλής ποιότητας διδασκαλία.
• Να εμπλέκονται οργανωμένα και συστηματικά οι γονείς.
• Να υπάρξει μια γενικότερη φιλοσοφία για την αλλαγή του σχολείου και του κλίματος που κυριαρχεί σε αυτό με στοχευμένες παρεμβάσεις στα αίτια του προβλήματος και όχι στα συμπτώματα που συνήθως είναι η επιφάνεια των προβληματικών συμπεριφορών.
• Να μην αγνοούνται οι ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονέων.
• Σχολικοί ψυχολόγοι και ειδικοί επιστήμονες να υπάρξουν στα δημόσια σχολεία, οι οποίοι θα μπορούν να βοηθούν τα μέγιστα στο να κατανοηθούν οι ψυχολογικές διαδικασίες της αποτελεσματικής εκπαίδευσης για όλους τους μαθητές με καλύτερα αποτελέσματα για τους ίδιους, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς.
• Στόχος των εκπαιδευτικών συστημάτων να είναι η πρόληψη, δηλαδή τα εκπαιδευτικά συστήματα να δρουν πριν εμφανιστούν τα διάφορα προβλήματα συμπεριφοράς, μάθησης, και προτού ακόμα εξελιχθούν σε σοβαρότερα προβλήματα βίας και επιθετικότητας. Για παράδειγμα, ένα παιδί με Μαθησιακές Δυσκολίες αν δεν υποστηριχθεί αποτελεσματικά είναι ένας «καλός υποψήφιος» προβληματικών συμπεριφορών. Η έγκαιρη και ουσιαστική στήριξη αυτού του μαθητή αποτελεί πρόληψη των προβληματικών συμπεριφορών.
• Να δίνονται ξεκάθαροι κανόνες για την αποδεκτή συμπεριφορά και συνέπειες για την προβληματική συμπεριφορά βασισμένες σε μια ολοκληρωμένη φιλοσοφία για την τροποποίηση της συμπεριφοράς των μαθητών.
• Να υπάρξει θετικό κλίμα στο σχολείο με συνεργατική ατμόσφαιρα, ισότητα και δικαιοσύνη, τάξη και πειθαρχία, γονεϊκή συμπλοκή, αφοσίωση των διδασκόντων στην εξέλιξη των μαθητών, φροντίδα και ευαισθησία, καλές διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ μαθητών και διδασκόντων.

Πηγές
Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. (2008). Ενδοσχολική βία και εκφοβισμός. Αιτίες, επιπτώσεις, αντιμετώπιση.
Κανδαράκης, Α (2004). Συνυπάρχουν οι Μαθησιακές Δυσκολίες με τα προβλήματα συμπεριφοράς; Θεωρητική διερεύνηση – Πρακτική Αντιμετώπιση. Αθήνα: Σαββάλας.
Ματσόπουλος, Α. (2009). Επιθετικότητα και βία στα σχολεία: στρατηγικές αντιμετώπισης.
Πολυχρονοπούλου, Σ. (1995). Παιδιά και Έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες. Αθήνα.

Επιμέλεια Σοφία Μαυραγάνη ,Ψυχολόγος