Η σχολική βία και η εγκληματικότητα κατατάσσονται μεταξύ των πιο σοβαρών
προβλημάτων στις δημοσκοπήσεις για τα ζητήματα που αφορούν τα σχολεία . Οι γονείς , οι
εκπαιδευτικοί και τα μέλη της κοινότητας των σχολείων ανησυχούν για την ασφάλεια των
μαθητών/τριών. Σύμφωνα με στοιχεία της Έκθεσης για την Σχολική Εγκληματικότητα και
την Ασφάλεια , οι δείκτες της εγκληματικότητας άλλοτε ανεβαίνουν κι άλλοτε κατεβαίνουν
, χωρίς να υπάρχει κάποια φανερή τάση τα τελευταία εννέα χρόνια ( Ballantine & Hammack , 2015 ,σελ. 287-288 ) .
Η θέση που κατέχει ένα παιδί στο σχολείο κι στην κοινωνία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό
από το οικογενειακό περιβάλλον του προσώπου . Τα γονεϊκά πρότυπα κι οι προσδοκίες που έχουν οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική πορεία του παιδιού ( Ballantine & Hammack , 2015 , σελ. 310 – 312 ). Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία που αφορούν την σχολική επιτυχία του παιδιού είναι η συμμετοχή των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Προειδοποιητικά σημάδια ότι τα παιδιά είναι πιθανό να παρουσιάσουν προβλήματα στο σχολείο παρουσιάζονται ήδη από την ηλικία των τριών με πέντε ετών . Γονείς που μεγαλώνουν τα παιδιά τους μόνοι αλλά συμμετέχουν στην εκπαίδευση τους είναι δυνατό να ισοσταθμίσουν πιθανά προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν ( Ballantine & Hammack , 2015 , σελ. 315 ) . Επίσης , έρευνες έχουν δείξει πως οι γονείς που εργάζονται σε δουλειές μερικής απασχόλησης , συμμετέχουν αρκετά στην εκπαίδευση των παιδιών τους κι τα παιδιά έχουν αυξημένες επιδόσεις στο σχολείο ( Βallantine & Hammack , 2015 , σελ. 316 ) .
Παράγοντες που σχετίζονται με τα προβλήματα συμπεριφοράς που εμφανίζουν οι μαθητές στο σχολικό περιβάλλον είναι η οργάνωση της οικογένειας κι η εσωτερική της λειτουργία , οι συνθήκες ζωής της οικογένειας , η σχέση που έχει το παιδί με τα υπόλοιπα μέλη αλλά κι η αγωγή που δέχεται από αυτήν ( Τρίγκα – Μερτίκα , 2014 ) . Οι παραπάνω παράγοντες επηρεάζουν σημαντικά το κλίμα που επικρατεί εντός της οικογένειας καθώς και την γενική συμπεριφορά του παιδιού.
Από έρευνες που έχουν γίνει κι αφορούσαν την επίδραση των διαζυγίων στη συμπεριφορά των παιδιών, προκύπτει ότι τα παιδιά χωρισμένων γονιών εκδηλώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό επιθετική κι απείθαρχη συμπεριφορά , σε σύγκριση με τα παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς τους ( Τρίγκα – Μερτίκα , 2014 ) . Η σχέση του παιδιού με τα υπόλοιπα πρόσωπα της οικογένειας είναι πολύ σημαντική. Τα παιδιά που εισπράττουν αγάπη , στήριξη και κατανόηση από τους γονείς τους αναπτύσσουν αισθήματα ασφάλειας και αποδοχής . Αυτά οδηγούν στην ενίσχυση της προσωπικότητάς τους. Σε αντίθετη περίπτωση , στις αυταρχικές οικογένειες όπου τα παιδιά δε λαμβάνουν την απαραίτητη προσοχή κι αγάπη από τους γονείς , εκδηλώνουν προβλήματα συμπεριφοράς ( Τρίγκα – Μερτικά, 2014 ).
Τα παιδιά έχουν ως πρότυπα τους γονείς τους από τους οποίους εσωτερικεύουν αξίες , κανόνες , συνήθειες. Η σχέση γονέα – παιδιού κι η γονεϊκή συμπεριφορά αποτελούν μηχανισμούς που διαμορφώνουν την κοινωνική συμπεριφορά του παιδιού.
Σύμφωνα με εκπαιδευτικούς αρκετά παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο χωρίς να διαθέτουν την ανάλογη αγωγή από το σπίτι. Έτσι , εκείνα καλούνται να προσαρμοστούν στα πρότυπα συμπεριφοράς του σχολείου και εξαιτίας αυτής της πίεσης, βιώνουν άγχος και ανασφάλεια με αποτέλεσμα να αποκτήσουν μια αρνητική συμπεριφορά απέναντι στο σχολείο και τις δραστηριότητες του ( Τρίγκα – Μερτίκα , 2014 ) .
Ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι γονείς μεταξύ τους , πώς εκείνοι εκφράζονται και επιλύουν τις διαφορές τους αποτελεί βασικό στοιχείο της κοινωνικής μάθησης του παιδιού ( Τσίτσικα & Τζαβέλα , 2015 ). Όταν οι γονείς επιλύουν τις διαφορές τους με βίαιους τρόπους , τα παιδιά εσωτερικεύουν αυτούς τους τρόπους και είναι πιθανό να τους χρησιμοποιήσουν μελλοντικά .
Σύμφωνα με έρευνες των τελευταίων χρόνων , η σχολική βία συνδέεται με τις
δυσλειτουργικές σχέσεις των μελών μιας οικογένειας. Οι έντονες συγκρούσεις με τους
γονείς αυξάνουν τις πιθανότητες να εμπλακεί το παιδί ως θύτης ή θύμα σε περιστατικά
εκφοβισμού (Τσίτσικα & Τζαβέλα , 2015 ). Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στο εάν θα
εκδηλώσει το παιδί συμπεριφορά εκφοβισμού διαδραματίζει το γονεϊκό στυλ. Οι πολλές
τιμωρίες , ο ελάχιστος γονεϊκός έλεγχος καθώς και η ανεκτικότητα απέναντι στη βία ,
αποτελούν παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της επιθετικής συμπεριφοράς . Η
απουσία του πατέρα έχει επίσης συνδεθεί με την παιδική επιθετικότητα (Τσίτσικα & Τζαβέλα , 2015 ) . Σε αντίθετη περίπτωση εάν ο έλεγχος και η δεκτικότητα ασκούνται σε υπερβολικό βαθμό ελλοχεύει ο κίνδυνος της υπερπροστατευτικότητας και κατά συνέπεια ο κίνδυνος θυματοποίησης του παιδιού (Τσίτσικα & Τζαβέλα , 2015 ). Συγεκριμένα, για τα αγόρια οι έρευνες δείχνουν πως η υπερπροστασία της μητέρας αυξάνει τις πιθανότητες θυματοποίησής τους .
Οι γονείς είναι απαραίτητο να μεγαλώσουν παιδιά που να είναι ψυχικά ανθεκτικά απέναντι στον εκφοβισμό. Αρχικά , αυτό μπορεί να συμβεί μέσω της ύπαρξης ποιοτικού χρόνου ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά. Κάνοντας μαζί κάποιες δραστηριότητες , τα παιδιά γίνονται πιο ανθεκτικοί χαρακτήρες. Έτσι , μπορούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Έπειτα , οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή των παιδιών τους σε αθλήματα . Έχει αποδειχθεί πως η φυσική δραστηριότητα διαθέτει αγχολυτική δράση και επιδρά θετικά στην ανάπτυξη του ατόμου . Επίσης , προσφέρει αυτοπεποίθηση και δημιουργεί δεσμούς εμπιστοσύνης με όσους συμμετέχουν στις δραστηριότητες . Επιπρόσθετα , ιδιαίτερα σημαντικό είναι να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά τους ώστε να αναπτύξουν ικανότητες επίλυσης των προβλημάτων . Αρχικά , πρέπει να μάθει το παιδί να χαλαρώνει μόνο του, με τη βοήθεια αναπνοών. Έπειτα , να σκέφτεται τρείς τουλάχιστον πιθανές λύσεις για όποιο πρόβλημα προκύπτει , και έπειτα να αποφασίζει τι θα πράξει. Και τέλος να αναζητούν βοήθεια . Πολλά παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού δε ζητούν βοήθεια από τους ενήλικες ενώ όσοι έχουν ζητήσει και δεχθεί βοήθεια δήλωσαν πως πληγώθηκαν λιγότερο από την κακή συμπεριφορά (Τσίτσικα & Τζαβέλα , 2015 ).
Τα παιδιά είναι απαραίτητο να μεγαλώνουν σε ένα ευτυχισμένο και υγιές περιβάλλον με
ευτυχισμένους γονείς ώστε να έχουν μια καλύτερη ανάπτυξη και εξέλιξη . Είναι γεγονός
πως τα παιδιά αισθάνονται μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και ασφάλεια όταν οι γονείς έχουν
καλές σχέσεις μεταξύ τους και δεν επικρατούν οι εντάσεις.
Εάν υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα στους γονείς είναι πολύ πιθανό τα παιδιά να
επηρεάζονται περισσότερο και να βρίσκονται σε χειρότερη θέση , σε σύγκριση με τα παιδιά
που οι γονείς τους είναι διαζευγμένοι.
Ένα σημαντικό πρόγραμμα που υπάρχει και πρέπει να δοθεί η απαραίτητη προσοχή είναι εκείνο της σχολικής διαμεσολάβησης . Ως διαμεσολάβηση θεωρείται η διαδικασία επίλυσης των διαφορών και των συγκρούσεων με ειρηνικό τρόπο, πραγματοποιείται ανάμεσα στα δύο μέρη που διαφωνούν, και σε ένα τρίτο πρόσωπο τον διαμεσολαβητή , ο οποίος είναι ουδέτερος. Σκοπός της διαμεσολάβησης είναι να βρεθεί μια αποδεκτή λύση και για τα δύο μέρη ( Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017 ). Η διαμεσολάβηση διακρίνεται σε πολλά είδη , υπάρχει η διαπολιτισμική διαμεσολάβηση που σχετίζεται με τα προβλήματα μεταναστών και προσφύγων , η οικογενειακή διαμεσολάβηση που αφορά τις συγκρούσεις εντός της οικογένειας και την ενδοοικογενειακή βία , η νομική διαμεσολάβηση και η σχολική διαμεσολάβηση.
Τα φαινόμενα βίας που εμφανίζονται στα σχολεία εντάσσονται στο πλαίσιο του σχολικού εκφοβισμού (school bullying) . Χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού είναι τις περισσότερες φορές η δύναμη που έχει ή η κατάσταση που βρίσκεται ο θύτης σε σύγκριση με το παιδί που του ασκείται bullying , καθώς και η κατάχρηση αυτής της δύναμης (Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017 ). Σε πολλές χώρες της Ευρώπης το πρόγραμμα της σχολικής διαμεσολάβησης έχει πραγματοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία . Έχουν αντιμετωπισθεί περιστατικά βίας ακόμη και διαδικτυακής ( cyberbullying ) , μέσω της υιοθέτησης ορισμένων εσωτερικών κανονισμών , που είναι δεσμευτικοί για όλους τους μαθητές , μέσω της δημιουργίας ιστοσελίδας από την οποία ενημερώνονται οι μαθητές για θέματα σχολικής και διαδικτυακής βίας και κυρίως μέσα από την οργάνωση δομών στο εσωτερικό του σχολείου με την ύπαρξη καθηγητών – συμβούλων – διαμεσολαβητών με στόχο την άμεση επίλυση συγκρούσεων (Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017 ).
Στη Φινλανδία η σχολική διαμεσολάβηση έχει ξεκινήσει από το 2000 . Από το 2006 υπάρχει φινλανδικό forum για την διαμεσολάβηση , το οποίο έχει την υποστήριξη του Υπουργείου Παιδείας και του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας. Το είδος της διαμεσολάβησης που θα χρησιμοποιηθεί κάθε φορά επιλέγεται από το κάθε σχολείο ξεχωριστά , με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες και προβλήματα που έχει αλλά και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί (Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017 ).
Στην Ιρλανδία η κύρια επίσημη μέθοδος που επιλύονται οι διαφορές στα σχολεία είναι η διαμεσολάβηση. Σε κάθε σχολείο υπάρχει ο εκπαιδευτικός anti-bullying ο οποίος είναι υπεύθυνος για την διαμεσολάβηση. Συγκεκριμένα , οργανώνει δραστηριότητες στο σχολείο σχετικά με την ενημέρωση τόσο των μαθητών όσο και των καθηγητών για τη διαδικασία της διαμεσολάβησης και την αντιμετώπιση του bullying (Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017 ) . Στην Ιρλανδία πραγματοποιείται η χωριστή συνέντευξη των δύο μερών ώστε να εντοπισθούν συναισθήματα και ανησυχίες από το παρελθόν μέχρι το μέλλον. Επίσης , δίνεται η δυνατότητα στο κάθε μέρος ξεχωριστά να εκφράσει τις σκέψεις του μέσα από τη ζωγραφική ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο έκφρασης επιθυμεί (Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017). Έπειτα , εάν δεν είναι αντίθετα τα μέλη της διαμεσολάβησης , και κυρίως το μέλος που υπέστη τον σχολικό εκφοβισμό, μπορούν να παρουσιαστούν τα συναισθήματα που ένιωσε εξαιτίας της σύγκρουσης, μπροστά σε ολόκληρη την ομάδα των μαθητών που συμμετέχουν στις διαδικασίες της διαμεσολάβησης . Αυτό θα βοηθήσει ώστε να προταθούν λύσεις πάνω σε τέτοια ζητήματα (Κουράκης Σπυρόπουλος , 2017 ).
Τέλος είναι σημαντικό , ο ρόλος που έχει ο Συνήγορος του Παιδιού να ενισχυθεί και να συνεχίσει να παρέχει νομικές συμβουλές και στήριξη όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες ανάμεσα τους και η Ελλάδα (Κουράκης , Σπυρόπουλος , 2017 ). Καθώς επίσης , να υπάρχει συνεχής ενημέρωση της σχολικής κοινότητας για τη λειτουργία του θεσμού της διαμεσολάβησης.
Ο εκφοβισμός γενικότερα προκαλεί πολύ έντονες αντιδράσεις στην οικογένεια. Αρκετοί γονείς θεωρούν τους εαυτούς τους αδύναμους να αντεπεξέλθουν σε τέτοιες καταστάσεις και θυμώνουν θεωρώντας ότι δε μπορούν να βοηθήσουν και να προστατεύσουν τα παιδιά τους. Άλλοι γονείς θεωρούν πως δεν αναγνώρισαν εγκαίρως τα σημάδια που δείχνουν ότι τα παιδιά τους έχουν υποστεί σχολικό εκφοβισμό και τα άφησαν απροστάτευτα.
Το πιο σημαντικό είναι τα παιδιά να μιλούν και με τους δύο γονείς για τα θέματα που τους απασχολούν ώστε να μπορέσουν και οι ίδιοι να τα βοηθήσουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ballantine H . & Hammack M . ( 2015 ) Γουβιάς Δ. (Επιμ.) Κοινωνιολογία της
Εκπαίδευσης : μια συστημική ανάλυση . Αθήνα : Επίκεντρο .
Ελένη Δ. Τρίγκα – Μερτίκα ( 2014 ) Σχολική Βία – Σχολικός Εκφοβισμός –
Θυματοποίηση – Ο Ρόλος της Οικογένειας : Επιμορφωτικές Ανάγκες των
Εκπαιδευτικών . Αθήνα : Εκδόσεις Γρηγόρη .
Τσίτσικα Άρτεμις & Τζαβέλα Ελένη ( 2015 ) Το Πείραγμα που πειράζει ! Πώς
αντιμετωπίζεται ο σχολικός εκφοβισμός . Αθήνα : Καθημερινές εκδόσεις Α.Ε .
Κουράκης Νέστωρ Ε. & Σπυρόπουλος Φώτης ( 2017 ) Σχολική Διαμεσολάβηση :
Εννοιολογική Προσέγγιση και Στρατηγικές . Επιστημονικά Αποτυπώματα Crime Times .
