Λέγοντας κρίση εννοούμε «μία κατάσταση ψυχολογικής αποσταθεροποίησης του ατόμου όταν έρχεται αντιμέτωπο με μια απειλητική περίσταση, την οποία αντιλαμβάνεται ως σημαντικό πρόβλημα που εκείνη τουλάχιστον τη στιγμή δεν μπορεί ούτε να αποφύγει ούτε να επιλύσει με τις συνήθεις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων που διαθέτει» (Caplan, 1964).
Ως καταστάσεις κρίσης μπορούν να χαρακτηριστούν γεγονότα τα οποία σχετίζονται με μεταβατικές περιόδους της ζωής όπως είναι ο ερχομός ενός παιδιού στην οικογένεια, η έναρξη της σχολικής ζωής, η εφηβεία, αλλά και γεγονότα , τα οποία συμβαίνουν ξαφνικά και απροσδόκητα στη ζωή όπως μια φυσική καταστροφή, ένα διαζύγιο, μια σοβαρή ασθένεια, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.
Απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις κανείς δεν μένει ανεπηρέαστος, πόσο μάλλον τα παιδιά, που δεν έχουν αναπτύξει ακόμα κατάλληλους μηχανισμούς επίλυσης των προβλημάτων. Κατά τη διάρκεια της κρίσης οι ισορροπίες στην ζωή τους διαταράσσονται προκαλώντας τους ένα αίσθημα απώλειας ελέγχου. Η ζωή τους όπως την ήξεραν μέχρι τώρα ανατρέπεται και εκείνα πρέπει να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Σαν συνέπεια λοιπόν εμφανίζουν μια σειρά από αντιδράσεις, οι οποίες στην πλειονότητά τους θεωρούνται φυσιολογικές και αναμενόμενες. Οι αντιδράσεις αυτές διαφέρουν από παιδί σε παιδί και εξαρτώνται από την ηλικία και την αναπτυξιακή ωριμότητα κάθε παιδιού αλλά και από τον βαθμό στον οποίο το εκάστοτε γεγονός επηρεάζει τη ζωή του.
Οι πιο συνηθισμένες αντιδράσεις, είναι η παλινδρόμηση σε συμπεριφορές και συνήθειες που αντιστοιχούν σε προηγούμενο εξελικτικό στάδιο από αυτό στο οποίο βρίσκονται, η εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων και ενοχλήσεων και η εμφάνιση συναισθηματικών δυσκολιών, οι οποίες γίνονται αντιληπτές από το κοινωνικό περιβάλλον ως ανεπιθύμητες και αδικαιολόγητες.
Πιο συγκεκριμένα κάποιες από τις αντιδράσεις αυτές ανάλογα με το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται κάθε παιδί είναι οι εξής:
Προσχολική ηλικία (3 -6 ετών)
Τα μικρότερης ηλικίας παιδιά παλινδρομούν σε συμπεριφορές όπως το πιπίλισμα του δακτύλου, η νυχτερινή ενούρηση και ο φόβος για το σκοτάδι.
Προσκολλώνται στους γονείς, γίνονται περισσότερο νευρικά και ανυπάκουα και μπορεί να εμφανίσουν κάποια τικ ακόμα και τραυλισμό.
Σε σωματικό επίπεδο εκδηλώνουν συχνά εμετούς και διάρροια και μπορεί να παρατηρηθεί απώλεια στην όρεξη και στον έλεγχο των σφικτήρων.(Χατζηχρήστου, 2011)
Σχολική ηλικία (6 -13ετών)
Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία γίνονται ανταγωνιστικά απέναντι στα μικρότερα αδέρφια τους για να κερδίσουν την προσοχή των γονέων τους και μπορεί να παρουσιάσουν σχολική άρνηση.
Εκδηλώνουν συχνά πονοκεφάλους, διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή, δερματοπάθειες και προβλήματα στην όραση και την ακοή.
Αναπτύσσουν εριστική και επιθετική συμπεριφορά, μειωμένη συγκέντρωση προσοχής, κοινωνική απόσυρση και εμφάνιση δυσκολιών στις σχέσεις τους με τα μέλη της οικογένειας. (Χατζηχρήστου, 2011)
Εφηβική ηλικία ( 13 ετών και άνω)
Οι έφηβοι παλινδρομούν σε επίπεδο υπευθυνότητας και ανεξαρτησίας καθώς εμφανίζουν προσκόλληση στους γονείς, , αδυνατούν να ολοκληρώσουν δραστηριότητες που στο παρελθόν εκτελούσαν κανονικά και παρατηρείται μείωση του σεξουαλικού ενδιαφέροντος.
Εμφανίζουν διαταραχές στον ύπνο, απώλεια όρεξης, προβλήματα δυσκοιλιότητας ή διάρροιας, δερματολογικά προβλήματα και πονοκεφάλους.
Σε συναισθηματικό επίπεδο μειώνεται το ενδιαφέρον τους για δραστηριότητες με συνομήλικους, αλλά και για δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνταν στο παρελθόν και αυξάνεται η αντίσταση στην εξουσία του σχολείου και των γονέων.
Οι παραπάνω συμπεριφορές θεωρούνται φυσιολογικές και δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας όταν παρουσιάζονται για ένα εύλογο διάστημα μετά την κρίση. Εκτιμάται πως περίπου μετά από 8 εβδομάδες οι πρώτες έντονες αντιδράσεις θα αρχίσουν να υποχωρούν καθώς το παιδί θα έχει αναπτύξει τρόπους διαχείρισης της δύσκολης κατάστασης. Τι συμβαίνει όμως όταν οι αντιδράσεις εμμένουν; Πότε πρέπει να ανησυχούμε; Όταν παρατηρούμε πως αυτές οι συμπεριφορές επιμένουν αντί να εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου και η έντασή τους παραμένει σταθερή ή αυξάνεται με αρνητικές επιδράσεις στην καθημερινότητα του παιδιού, δηλαδή στις σχέσεις του με τους συνομήλικους και την οικογένεια, στο παιχνίδι, στις δραστηριότητες τους και στο σχολείο και με διάρκεια από 6 μήνες μέχρι 1 χρόνο τότε γίνεται λόγος για ένδειξη δυσλειτουργίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις κρίνεται αναγκαίο να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό , καθώς πολλές από τις καταστάσεις που περιγράψαμε μπορεί να είναι τραυματικές για ένα παιδί.
Κλείνοντας είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και πως ίδιες καταστάσεις μπορεί να πυροδοτήσουν διαφορετικές αντιδράσεις σε κάθε παιδί. Οφείλουμε λοιπόν να είμαστε προσεκτικοί για τυχόν αλλαγές στην συμπεριφορά τους που ενδεχομένως μας ανησυχούν . Το σπουδαίο άλλωστε με τα παιδιά είναι πως αυτά που αισθάνονται δεν «καμουφλάρονται» , οι δυσκολίες που μπορεί να βιώνουν γίνονται ορατές στην συμπεριφορά, στις κινήσεις, στην ομιλία ακόμα και στο παιχνίδι τους, κάνοντας με αυτό τον τρόπο πιο εύκολο τον εντοπισμό δυσκολιών και δυσλειτουργιών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Χατζηχρήστου, Χ. (2004). Εισαγωγή στη σχολική ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Χατζηχρήστου, Χ. (2011). Σχολική Ψυχολογία. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Χατζηχρήστου, Χ., Κατή, Α., Γεωργουλέας, Γ., Λυκιτσάκου, Κ., Υφαντή, Θ. (2012). Ψυχολογική στήριξη των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων. Πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών για την ψυχολογική στήριξη των παιδιών στην περίοδο της οικονομικής κρίσης. Αθήνα.
ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ
Πατουλή, Κ. (2012). Τραυματικές εμπειρίες ζωής: Παρεμβάσεις και ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Ανάκτηση 9 Ιουνίου 2014.
Κούρια, Ι. Πως στηρίζουμε τα παιδιά σε καταστάσεις κρίσεων. Συμβουλές για γονείς και εκπαιδευτικούς. Ανάκτηση 11 Ιουνίου 2014
*Παπασούλη Αναστασία, Ψυχολογος ΕΚΠΑ, Εθελόντρια στο Κέντρο Στήριξης Οικογενειακών Σχέσεων ΓΟΝ.ΙΣ
Το Άρθρο αυτό "Καταστάσεις Κρίσης... Ποίες είναι οι συνήθεις αντιδράσεις των παιδιών σε καταστάσεις κρίσης και πότε πρέπει να ανησυχούμε; " δημοσιεύτηκε σήμερα 18/6/2014 στον ιστότοπο www.gonis.org.gr κατόπιν της έγγραφής αδείας της Συγγραφέως κας Παπασούλη Αναστασίας. Ευχαριστούμε την Εθελόντρια μας για την ευγενική παραχώρηση.
