Η διαμεσολάβηση είναι ένας εναλλακτικός – σε σχέση με την δικαστική διαδικασία – τρόπος επίλυσης διαφορών.
Πέραν του μεγάλου πλεονεκτήματος της, η διαμεσολάβηση είναι κατά πολύ ταχύτερη από την δικαστική διαδικασία, το σημαντικότερο – κατά την άποψή μας – χαρακτηριστικό της είναι ότι διεξάγεται – εάν ο διαμεσολαβητής επιτελέσει σωστά το έργο του – σε ήπιο κλίμα, που επιτρέπει ακόμη και να διατηρήσουν τα μέρη καλές σχέσεις μεταξύ τους στο μέλλον διότι, εάν επιλυθεί η διαφορά τους με την διαδικασία της διαμεσολάβησης, θα πρόκειται περί απόφασης των ιδίων των μερών και όχι ενός Δικαστηρίου, που τους την επιβάλλει. Ο διαμεσολαβητής πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά όλους τους νόμους και να έχει πολλές γνώσεις πάνω στην ψυχολογία.
Η διαμεσολάβηση είναι λοιπόν, προκριτέα, όχι μόνο διότι είναι ταχύτερη και ολιγότερο δαπανηρή από την δικαστική ή την διαιτητική διαδικασία, αλλά, κυρίως, διότι επιτρέπει να διαφυλαχθούν – έστω και ενδεχομένως ή έστω και εν μέρει μόνο – οι ανθρώπινες σχέσεις, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο σε περίπτωση δικαστικής διαμάχης, λόγω της τεταμένης ατμόσφαιρας που επικρατεί κατά κανόνα σε μια δίκη.
Η διαμεσολάβηση ως θεσμός θεσπίστηκε με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2008/52 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, με την οποία ορίσθηκε ότι τα Κράτη Μέλη οφείλουν να εισάγουν, στο εσωτερικό Δίκαιό τους το κάθε ένα, την διαμεσολάβηση σχετικά με αστικές και εμπορικές διασυνοριακές διαφορές, το αργότερο μέχρι τη 21η Μαΐου 2011. ΕλληνικήΈνωσηΔιαμεσολαβητών – Hellenic Union of Mediators (eledi.gr)
Στην Ελλάδα, από το 2013 έως και το 2018 οι διαμεσολαβητές, ήταν υποχρεωτικά μόνο νομικοί κάτι που άλλαξε από το 2018, καθώς δικαίωμα στην διαμεσολάβηση είχαν πλέον και άλλες ειδικότητες όπως και οι ψυχολόγοι. Η διαμεσολάβηση στην Ελλάδα είχε ξεκινήσει αρχικά για αστικά και εμπορικά ζητήματα. Από το 2020 η διαμεσολάβηση αποτελεί υποχρεωτικό στάδιο, αφού ένα ζευγάρι έχει πάρει την απόφαση να χωρίσει και να ακολουθήσει διαφορετικούς δρόμους, δηλαδή μιλάμε για την οικογενειακή διαμεσολάβηση, με την οποία θα ασχοληθούμε παρακάτω. Ο νόμος 4640/2019 (άρθρο 6) καθιέρωσε, από 15-1-2020, για τις οικογενειακές διαφορές, Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία Διαμεσολάβησης, ώστε οι σύζυγοι/γονείς/σύντροφοι που χωρίζουν, να ενημερώνονται από διαμεσολαβητή, πριν προσφύγουν στο Δικαστήριο, για την δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών τους, με την διαμεσολάβηση. Στη χώρα μας, υπάρχουν σε αρκετά μέρη φορείς κατάρτισης της διαμεσολάβησης, όπως στην Αθήνα, τον Πειραιά, την Πάτρα, τη Λάρισα, την Αλεξανδρούπολη, την Τρίπολη, την Ρόδο, την Κρήτη, την Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και στα Γιαννιτσά.
Η οικογενειακή διαμεσολάβηση, αποτελεί μια εναλλακτική οδό επίλυσης των οικογενειακών διαφορών εκτός δικαστηρίων, η οποία είναι πλέον δυνατή και στην Ελλάδα, μετά την θεσμοθέτηση της διαμεσολάβησης με το Νόμο 3898/2010.Πρόκειται για μία διαδικασία στην οποία τα μέρη της διαφοράς προσέρχονται με την θέλησή τους, προκειμένου να ρυθμίσουν τις προσωπικές και περιουσιακές διαφορές τους και να καταλήξουν σε μία βιώσιμη και αμοιβαία ικανοποιητική, με την βοήθεια και την συνδρομή ενός τρίτου, ουδέτερου προσώπου, του Διαμεσολαβητή. Η διαμεσολάβηση είναι ιδανική για την επίλυση των διαφορών ανάμεσα σε συζύγους ή συντρόφους – γονείς που χωρίζουν και έχουν διαφορετική εθνικότητα ή κατοικούν σε διαφορετικές χώρες. Πρόκειται για τις λεγόμενες διασυνοριακές οικογενειακές διαφορές, στις οποίες περιλαμβάνεται και η παράνομη μετακίνηση ή (και) κατακράτηση του/των παιδιών από τον ένα γονέα, με ταυτόχρονη στέρηση της επαφής τους με τον άλλο γονέα. Στις περιπτώσεις αυτές, στις οποίες εμπλέκονται περισσότερες της μιας δικαστικές δικαιοδοσίες, που είναι περίπλοκες, χρονοβόρες, εξαιρετικά δαπανηρές και συνήθως αναποτελεσματικές, η διαμεσολάβηση δίνει την ευκαιρία στους γονείς να βρουν σύντομα και άμεσα την λύση σε θέματα όπως η επιστροφή του παιδιού, ο καθορισμός της συνήθους διαμονής του, η επιμέλεια, η επικοινωνία και η διατροφή του.
Είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί, ότι η οικογενειακή διαμεσολάβηση δεν αποτελεί προσπάθεια συμφιλίωσης ή συμβουλευτικής του ζευγαριού ή κάποιο είδος οικογενειακής ψυχοθεραπείας. Με την οικογενειακή διαμεσολάβηση μπορούν να επιλυθούν ζητήματα, σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών ή με ποιον γονέα θα κατοικούν, με την επικοινωνία των παιδιών με τον γονέα που δεν κατοικεί μαζί τους, καθώς και με άλλους συγγενείς, με τη διατροφή τους, την καθημερινότητά τους, τη διατροφή του\της συζύγου, τη χρήση της οικογενειακής στέγης, καθώς και την διανομή των περιουσιακών στοιχείων των συζύγων και την ρύθμιση των κάθε είδους περιουσιακών τους σχέσεων.Η διαδικασία της διαμεσολάβησης διεξάγεται σε ουδέτερο, ειδικά διαμορφωμένο χώρο, η επιλογή του οποίου γίνεται από τον διαμεσολαβητή, σε συνεννόηση με τα μέρη ή και τους δικηγόρους τους.
Η διαμεσολάβηση είναι μια διαδικασία εκούσια, όπου τα μέρη προσέρχονται και παραμένουν στην διαμεσολάβηση με την θέλησή τους. Αν, κατά την διάρκεια της διαδικασίας, οποιοδήποτε από τα μέρη αισθανθεί ότι δεν θέλει να συνεχίσει, μπορεί να αποχωρήσει. Επιπλέον, η διαμεσολάβηση είναι διαδικασία αμερόληπτη, καθώς ο διαμεσολαβητής είναι ανεξάρτητος και ουδέτερος τρίτος και δεν συνδέεται με τα συμφέροντα της μιας ή της άλλης πλευράς. Ένα τρίτο χαρακτηριστικό της διαμεσολάβησης αποτελεί η εμπιστευτικότητα της, αφού ο διαμεσολαβητής, τα μέρη, οι νομικοί τους παραστάτες (δικηγόροι) και τυχόν άλλοι σύμβουλοί τους (π.χ. ψυχολόγοι) που συμμετέχουν στην διαμεσολάβηση, δεν δικαιούνται να αποκαλύψουν σε τρίτους όσα διαμείβονται κατά την διάρκεια της διαμεσολάβησης, ούτε το αποτέλεσμα αυτής. Δεν μπορούν να καταθέσουν ούτε ως μάρτυρες σε τυχόν μελλοντική δικαστική διαδικασία για την ίδια διαφορά. Επίσης, ο διαμεσολαβητής είναι υποχρεωμένος να μην μεταφέρει τις πληροφορίες που του εμπιστεύεται το ένα μέρος, στις κατ΄ ιδίαν μαζί του συναντήσεις, προς το άλλο μέρος, εκτός αν λάβει την ρητή συγκατάθεση του μέρους που του έδωσε τις συγκεκριμένες πληροφορίες. Στην διαδικασία της διαμεσολάβησης δεν τηρούνται πρακτικά.
Όσον αφορά, το ρόλο του διαμεσολαβητή, ο ίδιος δεν είναι δικαστής ούτε διαιτητής. Δεν αποφασίζει εκείνος για τον τρόπο επίλυσης της διαφοράς, ούτε καν τον υποδεικνύει, άμεσα ή έμμεσα, αλλά διευκολύνει την επικοινωνία των μερών και τα βοηθάει να βρουν τα ίδια την λύση στην διαφορά τους, καταλήγοντας σε κοινά αποδεκτή συμφωνία. Συγκεκριμένα, ο διαμεσολαβητής, έχοντας λάβει ειδική εκπαίδευση σε τεχνικές και μεθόδους επικοινωνίας, διευκόλυνσης διαλόγου και διεξαγωγής διαπραγματεύσεων, κατορθώνει να δημιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας, μέσα στο οποίο τα μέρη - σύζυγοι/σύντροφοι /γονείς - έχουν την δυνατότητα να μιλήσουν ελεύθερα και να ακουστούν, να εκφράσουν τις απόψεις τους, να εκδηλώσουν τα συναισθήματά τους, τα οποία και αυτά καλείται να διαχειριστεί ο διαμεσολαβητής, ώστε να μην αποτελέσουν τελικά εμπόδιο στην επίτευξη συμφωνίας.Στόχος του διαμεσολαβητή είναι να διερευνήσει και να εντοπίσει στις βαθύτερες και πραγματικές αιτίες της διένεξης, ώστε να βοηθήσει στην ουσιαστική και οριστική επίλυσή της. Λειτουργεί με ευγένεια, σεβασμό, ουδετερότητα, αμεροληψία και ισότιμα απέναντι στα μέρη -ακόμα και στο θέμα του χρόνου που τους διαθέτει- και δείχνει ενσυναίσθηση. Αποδέχεται, αναγνωρίζει, ανταποκρίνεται στις απόψεις και τα συναισθήματα των μερών και δεν κάνει κριτική. Εξαίρει την θετική πλευρά των καταστάσεων και επισημαίνει τα κοινά σημεία και κοινούς στόχους των μερών, ώστε να νοιώσουν ότι συνεργάζονται για την επίλυση της διαφωνίας τους. Ειδικά στις περιπτώσεις ζευγαριών με παιδιά, δεν υπάρχει σπουδαιότερος κοινός στόχος από το συμφέρον των παιδιών, στο οποίο και εστιάζεται η οικογενειακή διαμεσολάβηση.Για τον λόγο αυτό ο διαμεσολαβητής δεν αρκείται στις θέσεις και τις απαιτήσεις των δύο πλευρών, όπως συμβαίνει στην δικαστική διαδικασία, αλλά προσπαθεί να εντοπίσει τις πραγματικές ανάγκες και τα συμφέροντά τους, ώστε σε αυτά να ανταποκρίνεται η λύση που θα δοθεί τελικά από τα ίδια τα ενδιαφερόμενα μέρη, με την καθοδήγηση του διαμεσολαβητή.
Στην διαδικασία της διαμεσολάβησης παρευρίσκονται ο Διαμεσολαβητής, τα εμπλεκόμενα μέρη και οι δικηγόροι τους – νομικοί παραστάτες. Δεδομένου ότι πρόκειται για ευέλικτη διαδικασία, δεν αποκλείεται να συμμετέχουν σε αυτήν, εφόσον συμφωνήσουν τα δύο μέρη, και άλλοι σύμβουλοί τους, όπως π.χ. ψυχολόγοι, για την παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης σε θέματα χειρισμού της μετεξέλιξης της οικογενειακής κατάστασης σε σχέση με τα παιδιά, ή λογιστές, για την παροχή συμβουλών σε θέματα ρύθμισης της οικονομικής διαχείρισης και διανομής της οικογενειακής περιουσίας.Κατά την διάρκεια της διαδικασίας, ο διαμεσολαβητής, σε κοινές και κατ΄ ιδίαν συναντήσεις, συζητάει με τους συμμετέχοντες, που εκφράζουν τις απόψεις τους ισότιμα και διαπραγματεύονται ελεύθερα, με την βοήθεια του διαμεσολαβητή.Ειδικότερα ο διαμεσολαβητής βοηθάει τα μέρη να προσδιορίσουν τα θέματα τα οποία έχουν ανάγκη να επιλύσουν, στη συνέχεια να συζητήσουν και διαπραγματευθούν πάνω σε αυτά και βέβαια να καταλήξουν σε συμφωνία, με συγκερασμό των προτάσεων και αντιπροτάσεων που έχουν ανταλλαχθεί. Συνεργάζεται επίσης με τους δικηγόρους – νομικούς παραστάτες, έτσι ώστε να αποτυπωθεί με ακρίβεια και σαφήνεια στο πρακτικό διαμεσολάβησης, η συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ των μερών, η οποία είναι άμεσα εκτελεστή. Το πρακτικό διαμεσολάβησης, εφόσον το επιθυμούν τα μέρη ή, έστω ένα από αυτά, κατατίθεται από τον διαμεσολαβητή στην γραμματεία του μονομελούς πρωτοδικείου του τόπου όπου διεξήχθη η διαμεσολάβηση και έτσι αποκτά ισχύ ισοδύναμη με δικαστική απόφαση. Σε περίπτωση που προκύψει συμφωνία ανάμεσα στους δυο γονείς, τότε υπογράφεται πρωτόκολλο επιτυχίας, το οποίο θα μεταφερθεί στη συνέχεια στο δικαστήριο. Σε αντίθετη περίπτωση, δηλαδή, αν οι δυο γονείς δεν καταλήξουν σε κάποια συμφωνία, τότε υπογράφεται πρωτόκολλο αποτυχίας, το οποίο και αυτό θα κατατεθεί στο δικαστήριο.
Η οικογενειακή διαμεσολάβηση οδηγεί σε λύσεις που είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης των ίδιων των μερών, με στόχο την μέγιστη ικανοποίησή τους.Έχει σύντομη διάρκεια και πολύ μικρότερο κόστος από την δικαστική διαδικασία. Είναι απόλυτα εμπιστευτική και έτσι διασφαλίζει το απόρρητο της ιδιωτικής ζωής και την προστασία των προσωπικών δεδομένων των μερών. Επιπροσθέτως, επιτυγχάνει ταυτόχρονη συνολική ρύθμιση όλων των προσωπικών και περιουσιακών θεμάτων μιας οικογενειακής διαφοράς, με συμφωνία δεσμευτική και άμεσα εκτελεστή και προστατεύει την ψυχική υγεία των συζύγων – γονέων και κυρίως των παιδιών, αποτρέποντας την αντιπαλότητα και την όξυνση των σχέσεων που προκαλεί η δικαστική αντιδικία. Τέλος, μετατρέπει τα αρνητικά συναισθήματα (θυμός, αγανάκτηση, φόβος, πικρία, εκδικητικότητα) σε θετικά (ανακούφιση, ικανοποίηση, αίσθημα ασφάλειας, αισιοδοξία) και δημιουργεί πνεύμα συνεργασίας, με στόχο την επίλυση της διαφοράς σε όφελος και των δύο μερών. Με αυτόν τον τρόπο, δεν υπάρχει νικητής και ηττημένος. Βοηθάει τους γονείς να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους και να διατηρήσουν την μεταξύ τους επικοινωνία και συνεργασία στο μέλλον, για το καλό των παιδιών τους. (http://www.psychological-opinions.gr/el/content/family-mediation)
Οι διαζευγμένοι γονείς, είναι αναγκαίο, να προσεγγίσουν την διαδικασία και την ιδέα της διαμεσολάβησης με ανοιχτό μυαλό και να είναι πρόθυμοι να ακούσουν ο ένας τον άλλον. Οι γονείς που είναι ανοιχτοί και ακούνε τον πρώην σύντροφό τους είναι πιο ικανοί να φτάσουν σε μια διευθέτηση. Θα ήταν αρκετά χρήσιμο, πριν τη συνεδρία της διαμεσολάβησης, ο κάθε γονιός ξεχωριστά, να έχει έτοιμες κάποιες ιδέες και προτάσεις, ώστε να τις ανατρέξει σε αυτή. Οι ανάγκες των παιδιών, συνήθως διαφέρουν από εκείνες των γονιών τους. Για αυτό το λόγο πρέπει οι γονείς να έχουν κατανοήσει τις ανάγκες των παιδιών τους, ώστε να παραμείνουν συγκεντρωμένοι σε αυτές και όχι ο ένας στον άλλον. Η οικογενειακή διαμεσολάβηση δεν είναι το μέρος, για να εστιάσει ο ένας γονέας στον άλλον, ούτε για να επαναληφθούν οι παλιές συγκρούσεις και διαφωνίες, καθώς αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να χαλάσει η διαδικασία και να μην υπάρξει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, γεγονός που θα βλάψει πρώτα από όλα το παιδί. Αν οι γονείς είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν, τότε θα επιτευχθεί και μια ειρηνική συμφωνία, η οποία θα λειτουργήσει ευεργετικά για το παιδί. ( https://www.cafcass.gov.uk/grown-ups/parents-and-carers/divorce-and-separation/parenting-together/mediation/)
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν συνεδρίες διαμεσολάβησης για να επιλύσουν τις διαφωνίες τους συνήθως καταλήγουν σε συμφωνία νωρίτερα και με μικρότερο κόστος από εκείνους που χρησιμοποιούν δικηγόρους και προσέρχονται στο δικαστήριο. Η διαμεσολάβηση της οικογένειας μπορεί επίσης να μειώσει τις συνεχιζόμενες συγκρούσεις. Επιπλέον, οι διαμεσολαβητές μπορούν να σας δώσουν νομικές πληροφορίες, αλλά δεν θα σας δώσουν νομικές συμβουλές. Μπορείτε πάντα να λάβετε νομικές συμβουλές από άλλη πηγή πριν οριστικοποιήσετε μια συμφωνία που έχετε επιτύχει στη διαμεσολάβηση. Οι συμφωνίες που γίνονται στη διαμεσολάβηση δεν είναι νομικά δεσμευτικές. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι οι συμφωνίες που έγιναν εθελοντικά είναι πιο πιθανό από τις δικαστικές αποφάσεις να αντικατοπτρίζουν τις ανάγκες των παιδιών και των γονέων και ως εκ τούτου είναι πιο πιθανό να διαρκέσουν. Βοηθά επίσης στη βελτίωση της κατανόησης, στην αποκατάσταση της επικοινωνίας και στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Εάν είναι απαραίτητο, οι συμφωνίες που γίνονται κατά τη διαμεσολάβηση μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση δικαστικής απόφασης. Αν και ο διαμεσολαβητής θα σας ενθαρρύνει, δεν θα πιεστείτε να συμφωνήσετε σε τίποτα και εξαρτάται από εσάς η τελική απόφαση. ( Mediation - Cafcass - Children and Family Court Advisory and Support Service)
Συνήθως, μόνο ο διαμεσολαβητής και οι γονείς είναι παρόντες στις συναντήσεις. Περιστασιακά είναι χρήσιμο να υπάρχει κάποιος υποστηρικτής ή ένας νομικός σύμβουλος σε μια συνάντηση, αλλά και οι δύο γονείς θα πρέπει να συμφωνήσουν με αυτό. Ωστόσο, ορισμένες υπηρεσίες διαμεσολάβησης προσφέρουν στα παιδιά την ευκαιρία να συμπεριληφθούν στη διαδικασία. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα παιδιά αισθάνονται καλύτερα εάν έχουν την ευκαιρία να πουν τη γνώμη τους για τις αποφάσεις που τα επηρεάζουν. ( Mediation - Cafcass - Children and Family Court Advisory and Support Service)
Η διαμεσολάβηση σας παρέχει χώρο και χρόνο για να σκεφτείτε τι είναι σημαντικό για τα παιδιά σας και όλη την οικογένεια. Μπορείτε να μάθετε πώς θα λειτουργήσουν καλύτερα οι ρυθμίσεις για τα παιδιά σας και να σκεφτείτε τι θα είναι σημαντικό για τα ίδια , καθώς μεγαλώνουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(http://www.psychological-opinions.gr/el/content/family-mediation
Mediation - Cafcass - Children and Family Court Advisory and Support Service)
ΕλληνικήΈνωσηΔιαμεσολαβητών – Hellenic Union of Mediators (eledi.gr)
Διαμεσολάβηση - Υπουργείο Δικαιοσύνης (diamesolavisi.gov.gr)
Δύο γονείς για την ανατροφή του παιδιού εκδ. ΓΟΝ.ΙΣ 2013
