Οι γονείς μετά το διαζύγιο έρχονται αντιμέτωποι με ακανθώδη ζητήματα, όπως η κηδεμονία, η διατροφή και η επικοινωνία. Η αντοχή τους και η αντοχή των παιδιών είναι περιορισμένη το χρονικό διάστημα που έπεται του διαζυγίου. Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά μετά το διαζύγιο των γονιών τους νιώθουν έντονα συναισθήματα, όπως θυμό, ανασφάλεια, ενοχές και αδικία. Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να αντιληφθούν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους παραμένοντας σιωπηλά είτε επειδή αρνούνται να αποδεχτούν το χωρισμό είτε επειδή έχουν αμφιθυμικά συναισθήματα απέναντι στο γονέα που έφυγε.

   Τα παιδιά χρειάζονται ενθάρρυνση τόσο για να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους όσο και για την επεξεργασία αυτών. Η έκφραση των συναισθημάτων που έπονται του διαζυγίου είναι σημαντική, καθώς επιτρέπει στα παιδιά «να κλάψουν και να θρηνήσουν» χωρίς να είναι υποχρεωμένα να κρύβουν τα συναισθήματα απώλειας από το περιβάλλον ή από τον εαυτό τους.

Οι γονείς από την πλευρά τους καλούνται να δείξουν κατανόηση και υπομονή, ώστε τα παιδιά να περάσουν από τα δικά τους προσωπικά «στάδια πένθους». Είναι καθοριστικής σημασίας, επίσης, οι γονείς να απενοχοποιήσουν τα παιδιά διαβεβαιώνοντάς τα ότι οι αιτίες του διαζυγίου είναι ανεξάρτητες από τη δική τους συμπεριφορά. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να τους αφιερώνουν ουσιαστικό χρόνο προκειμένου να ενθαρρύνουν το διάλογο μαζί τους και τη διατύπωση ερωτήσεων, ακόμα και για δύσκολα θέματα.

Σημαντικό είναι οι συζητήσεις να πραγματοποιούνται σε ήρεμες στιγμές, όταν τα παιδιά είναι περισσότερο διαθέσιμα να ακούσουν. Επίσης, η στήριξη που παρέχει ο γονιός θα πρέπει να είναι διακριτική και χωρίς πίεση. Η διερεύνηση των σκέψεων και των συναισθημάτων θα μπορούσε να γίνει στα μικρότερα παιδιά μέσα από το παιχνίδι και τη ζωγραφική. Επιπλέον, η ανάγνωση βιβλίων με θέμα την απώλεια θα μπορούσε να συμβάλλει στην έκφραση των ανησυχιών και των συναισθημάτων σχετικά με το διαζύγιο.

    Τα παιδιά ανεξαρτήτου ηλικίας έχουν ανάγκη να είναι συναισθηματικά προετοιμασμένα. Η σαφήνεια και οι εξηγήσεις που δίνονται από τους γονείς είναι πολύ σημαντικές. Ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά, οι γονείς εσφαλμένα αποφεύγουν να δώσουν εξηγήσεις εντείνοντας με αυτόν τον τρόπο την ανασφάλειά τους. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, για τους γονείς να τα καθησυχάσουν, να τα προετοιμάσουν για τις μελλοντικές καταστάσεις με τις οποίες θα έρθουν αντιμέτωπα και να τα διαβεβαιώνουν ότι θα τα κρατούν ενήμερα για όλες τις σημαντικές εξελίξεις. Στα πλαίσια αυτά, οι γονείς καλούνται με τη στάση τους να τους δείξουν ότι θα λάβουν σοβαρά υπόψη τις απορίες και τις προτάσεις τους. Οι απαντήσεις των γονιών θα πρέπει να είναι ειλικρινείς και κατανοητές από τα παιδιά. Ακόμα και όταν τα παιδιά δε ρωτάνε, οι γονείς θα φροντίσουν με δική τους πρωτοβουλία να τους εξηγήσουν τις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον τους.

    Εξαιτίας του χωρισμού, είναι πιθανό η αγάπη των γονέων, η οποία μέχρι τότε θεωρούνταν από τα παιδιά δεδομένη, να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Ένας χωρισμός μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ορισμένα παιδιά να επανεξετάσουν τη σχέση με τους γονείς και πιθανόν να θέσουν υπό αμφισβήτηση και όλες τις υπόλοιπες κοινωνικές σχέσεις. Άλλα παιδιά μετά από το διαζύγιο έχουν την τάση να προσκολλώνται στον ένα από τους δύο γονείς.

Για όλους αυτούς τους λόγους που αναφέρθηκαν, η συνεχής επιβεβαίωση της αγάπης των γονιών και η υποστήριξη προς τα παιδιά είναι περισσότερο από κάθε άλλη φορά επιβεβλημένη. Αφιερώστε τους καθημερινά χρόνο όχι μόνο για τις καθιερωμένες συνήθειες, όπως η μελέτη ή η μεταφορά σε εξωσχολικές δραστηριότητες, αλλά και για παιχνίδι, ζωγραφική, συζήτηση κ.λ.π. Προκειμένου να μην αισθάνονται ανασφάλεια αλλά να λειτουργούν αυτόνομα, στηρίξτε τα με τρυφερότητα και σιγουριά. Τονώστε την αυτοπεποίθησή τους δίνοντας ευκαιρίες να παίρνουν πρωτοβουλίες ανάλογα με την ηλικία τους. Επίσης, επιδιώξτε να έχουν επαφή με δραστηριότητες, όπως η άθληση και ο χορός, οι οποίες βελτιώνουν την εικόνα του εαυτού τους.  

    Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών μετά το διαζύγιο είναι σημαντικό να λάβει την ίδια προσοχή που είχε και πριν από αυτό. Συχνά ο γονιός που έχει αναλάβει την καθημερινή τους φροντίδα παραιτείται της προσπάθειας να εντοπίσει τα αίτια μίας δύσκολης συμπεριφοράς και απογοητεύεται ή παραιτείται. Αντίστοιχα, ο γονιός, ο οποίος περνάει λιγότερο χρόνο με τα παιδιά, προσπαθεί να τα ικανοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο κάνοντας παραχωρήσεις ή προσφέροντας υπέρμετρα υλικά αγαθά.

Ο χειρισμός των δύσκολων συμπεριφορών των παιδιών είναι μία απαιτητική διαδικασία η οποία θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από υπομονή, συνέπεια και κατανόηση των δυσκολιών που τους επιφέρει το διαζύγιο.

    Οι γονείς θα πρέπει να δίνουν εξηγήσεις με ψυχραιμία, σταθερότητα και επιχειρήματα. Αντίστοιχα, τα παιδιά έχουν ανάγκη από ξεκάθαρους κανόνες και σταθερές αποφάσεις. Φροντίστε για την τήρηση των ορίων. Στις περιπτώσεις που η κατάσταση στο σπίτι είναι τεταμένη, καλό θα ήταν να αποφεύγονται οι συγκρούσεις για ασήμαντες αφορμές, καθώς φθείρεται η σχέση γονιού - παιδιού. Είναι προτιμότερο η συζήτηση να αναβληθεί για μία χρονική στιγμή, όταν όλοι θα είναι πιο ήρεμοι.

Κάτω από την πίεση των συναισθημάτων, τα παιδιά πιθανόν να αρνούνται να συνεργαστούν ή να συμπεριφέρονται άσχημα, ώστε να προκαλέσουν τους γονείς να ασχοληθούν μαζί τους. Ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά, επιζητούν πιο έντονα την προσοχή μετά το χωρισμό. Ιδιαίτερη επαγρύπνηση ασφαλώς απαιτείται σε τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά οι οποίες υποδηλώνουν σοβαρές δυσκολίες, όπως για παράδειγμα η επίμονη μελαγχολία, η επιθετική συμπεριφορά κ.ά.

Για να ξαναβρούν την ισορροπία τους έχουν ανάγκη από ένα ξεκάθαρο, οριοθετημένο πλαίσιο, το οποίο οι γονείς θα τηρήσουν με συνέπεια δείχνοντας ανοχή, χωρίς ωστόσο να κάνουν σημαντικές παραχωρήσεις. Σημαντικό είναι οι γονείς να δίνουν τη σημασία που έχουν ανάγκη τα παιδιά τους χωρίς εκείνα να αναγκάζονται να καταφεύγουν σε ανεπιθύμητες και προβληματικές συμπεριφορές.

   Σημαντική είναι η διατήρηση των καθημερινών δραστηριοτήτων και των συνηθειών. Φροντίστε ώστε να μη διαταραχθούν οι ρυθμοί της καθημερινότητας, όπως οι συνήθειες του φαγητού και οι ώρες του ύπνου, καθώς η διατήρησή τους προσφέρει στα παιδιά ασφάλεια. Η παρουσία αγαπημένων προσώπων (φίλοι, συμμαθητές, συγγενείς κ.λ.π.), αν και δε μπορούν σε καμία περίπτωση να υποκαταστήσει τους γονείς, μπορεί να λειτουργήσει ως στήριγμα μετά το διαζύγιο. Η εμπλοκή των φίλων είναι ιδιαίτερα βοηθητική, όταν σημειώνονται τάσεις απομόνωσης.

   Σημαντική είναι η τακτική συνεργασία των γονιών με το σχολείο των παιδιών, αφενός για να είναι ενήμερο ως προς τις αλλαγές που συμβαίνουν στο οικογενειακό περιβάλλον αφετέρου για να τους προσφέρει υποστήριξη.

   Με δεδομένο ότι οι γονείς λόγω διαζυγίου περνούν μία δύσκολη προσωπική δοκιμασία, είναι πιθανό να παρασύρονται σε συμπεριφορές που δεν τους εκφράζουν. Ωστόσο, δεν αντιλαμβάνονται την επιβάρυνση που προκαλούν στα παιδιά με τη συμπεριφορά τους. Τα παιδιά πάνω από όλα χρειάζονται προφύλαξη από την οργή και τη θλίψη των γονιών τους. Επιτρέπεται να συμμετέχουν στη θλίψη των γονιών τους μετά το διαζύγιο, αλλά όχι στην πικρία και τις λογομαχίες τους. Ειδικά στις περιπτώσεις που τα παιδιά εκτίθενται σε αρνητικές συμπεριφορές και από τους δύο γονείς, είναι επόμενο να εκφράζουν τη δυσφορία τους με διάφορους τρόπους. Άλλωστε, όσο πιο έντονες είναι οι συγκρούσεις μεταξύ των γονιών, τόσο λιγότερο διαθέσιμοι είναι για να στηρίξουν τα παιδιά τους. Οι δυσκολίες που έπονται του διαζυγίου είναι δυνατόν να μετριαστούν αν οι γονείς διευθετήσουν με τέτοιο τρόπο τις καταστάσεις ώστε να τα προστατεύσουν από τις μεταξύ τους συγκρούσεις. Οι γονείς θα πρέπει να αποφεύγουν συμπεριφορές οι οποίες μειώνουν τους ίδιους, καθώς τα παιδιά καταγράφουν ό,τι βλέπουν με αποτέλεσμα συχνά να μιμούνται λανθασμένα πρότυπα αλλά και να φθείρεται η εικόνα του γονιού.

   Η σοβαρότερη αλλαγή που επιφέρει το διαζύγιο στις ζωές των παιδιών είναι η απομάκρυνση του ενός γονιού από το σπίτι. Σήμερα θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο ότι η ανατροφή των παιδιών είναι κοινή υπόθεση και των δύο γονιών. Η κοινή επιμέλεια μετά από ένα διαζύγιο  είναι ό,τι καλύτερο για το παιδί και την ανατροφή του. Για το λόγο αυτό, και οι δύο γονείς θα πρέπει να προσπαθούν να συμμετέχουν στην καθημερινότητα των παιδιών τους. Συχνά δεν υπάρχει ιδανική λύση που θα ικανοποιήσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες των παιδιών, των γονέων και της σύνθετης καθημερινότητας. Ωστόσο, οι αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται με γνώμονα το όφελος του παιδιού.

   Η επικοινωνία με τον άλλο γονιό δεν είναι προαιρετική και δε θα πρέπει να παρουσιάζεται ως τέτοια. Αντίθετα, θα πρέπει να είναι συχνή, ανεμπόδιστη και χωρίς συναγωνισμό για στοργή. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να βλέπουν και τους δύο γονείς χωρίς να νιώθουν ενοχές. Ο γονιός ο οποίος μένει με τα παιδιά θα πρέπει να ενθαρρύνει την επικοινωνία και τις επισκέψεις στον άλλο γονιό και να μην αποκόπτει την επαφή μαζί τους. Είναι απαραίτητο οι γονείς να επιτρέψουν στα παιδιά να αγαπούν και τους δύο γονείς ελεύθερα και ανοιχτά. Σε περίπτωση άρνησης των παιδιών να συναντήσουν τον άλλο γονιό, συνίσταται μία συζήτηση μαζί τους σε ήρεμο κλίμα προκειμένου να διερευνηθούν οι αιτίες που κρύβονται πίσω από την άρνηση. Ανεξάρτητα από τυχόν αρνητικά συναισθήματα του γονιού προς τον/την πρώην σύζυγο, θα πρέπει να υποδείξει τι οφείλει να κάνει ένα παιδί, δηλαδή να επικοινωνήσει με τον άλλο γονιό.

   Συμπερασματικά, η οικογένεια αποτελεί μία κοινωνική δομή η οποία συνεχίζει να υπάρχει και μετά τη νομική διάλυσή της. Οι γονείς δε θα πρέπει να αποθαρρύνονται από τις δυσκολίες που προκύπτουν να βοηθήσουν τα παιδιά στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν σε αυτήν και σε άλλες αναπόφευκτες περιπέτειες της ζωής. Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο και στήριξη και από τους δύο γονείς προκειμένου να ξαναβρούν την ισορροπία τους στη νέα μορφή της οικογένειας και να νιώσουν ασφαλή.

 

*Κωνσταντίνα Κοκκότη

Ψυχολόγος, MSc Κλινικής Ψυχολογίας - Ψυχοθεραπεύτρια

Εθελόντρια ειδικός στο κέντρο στήριξης οικογενειακών σχέσεων του Συλλόγου ΓΟΝ.ΙΣ  

ΣΗΜΕΙΩΣΗ . Το άρθρο αυτό για την "Ανατροφή Παιδιών & Διαζύγιο"  της κλινικής Ψυχολόγου Κωνσταντίνας Κοκκότη, δημοσιεύεται πρώτη φορά σήμερα 2012-01-26.

 Ευχαριστούμε θερμά την εθελόντρια μας για την ευγενική παραχώρηση.