Η αποξένωση αποτελεί ένα από τα αποτελέσματα καταστάσεων απομάκρυνσης αγαπημένων προσώπων σε συνδυασμό με το χρόνο. Τέτοιες καταστάσεις συμβαίνουν σήμερα συχνά σε περίπτωσεις διαζυγίου ή διάστασης των γονέων.
Τι συμβαίνει στο διαζύγιο;
Η δικαστηριακή και δικηγορική πρακτική των τελευταίων 40 ετών είναι να αφαιρείται η γονεϊκή ιδιότητα από τον ένα γονιό και να ανατίθεται στο άλλο αποκλειστικά όλη η ευθύνη ανατροφής, συχνά χωρίς σοβαρό λόγο. Συχνά με αιτιολογία την “μικρή” ηλικία του παιδιού, είτε τα “διδάγματα της κοινής πείρας” περί “καταλληλότητας και γονεϊκής ικανότητας” αφαιρείται ο ένας γονιός και μετατρέπεται σε επισκέπτη -συγγενή. Ακόμα και αν εφαρμόζεται ένα πρόγραμμα επισκέψεων (τύπου 2σκ το μήνα και 2 – 3 καθημερινές το μήνα είναι προφανές ότι το παιδί απομακρύνεται από το γονιό – επισκέπτη και υποβαθμίζεται η σχέση σε συγγενική. Σε αυτή ακριβώς την συμπεριφορά – συνήθεια έχει τις πραγματικές ρίζες το φαινόμενο της γονεϊκής αποξένωσης που ανάλογα τον βαθμό απομάκρυνσης και την συμπεριφορά των γονέων (κυρίως του φροντιστή -γονέα) καθορίζεται η βαρύτητα του προβλήματος. Αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από το εάν ένα διαζύγιο είναι συγκρουσιακό ή όχι. Ακόμα και εάν η μητέρα πει τα καλύτερα για τον πατέρα, σε ένα δικαστήριο η επιμέλεια θα ανατεθεί στο ένα γονιό και θα αποξενωθεί απο τον άλλο. (Εξαίρεση το σύμφωνο κοινής επιμέλειας που όμως ο σημερινός νομος απαιτεί πλήρη συμφωνία των γονέων σε όλα. )
Ωστόσο, δεν υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που να αποδεικνύουν ότι το παιδί θα λάβει την καλύτερη δυνατή ανατροφή αν μεγαλώνει μόνον με την μητέρα του. Η διατήρηση και ενίσχυση της σχέσης και με τους δυο γονείς θεωρείται βασικό κριτήριο για μια ισορροπημένη ανάπτυξη (Lamb, 2019) και αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών, με βάση τις αποφάσεις τoυ Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τα ανθρώπινα Δικαιώματα (European Convention on Human Rights, βλ. ψήφισμα 2079/2015) και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του Παιδιού (United Nations Convention on the Rights of the Child- ΔΣΔΠ).
Το κύριο αποτέλεσμα της αποκλειστικής επιμέλειας ή της ανατροφής από ένα γονέα στη καθημερινότητα είναι η γονεϊκή αποξένωση (ιεράρχηση στην βάση της κακοποίησης των παιδιών διαζευγμένων οικογενειών ή οικογενειών που οι γονείς βρίσκονται σε διάσταση). Η έννοια αφορά την απομάκρυνση ή την διαταραχή της σχέσης του γονιού με το παιδί. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή ο γονιός απομακρύνεται με δική του ευθύνη, είτε με ευθύνη του άλλου γονιού, είτε λόγω απόφασης τρίτου (δικαστή). Η μετατροπή σε γονέα του Σαββατοκύριακου - με δικαίωμα επίσκεψης-αφορά την διαταραχή της σχέσης καθώς αλλάζει τις συνθήκες ανατροφής του παιδιού. Αυτό συχνά συμβαίνει χωρίς να συμφωνεί στην ρύθμιση αυτή ο γονιός από τον οποίο αφαιρείται η υποχρέωση ανατροφής του παιδιού.
Ως όρος η γονεϊκή αποξένωση αφορά μια κατάσταση κατά την οποία η σχέση του γονέα που δεν διαμένει μαζί του διαταράσσεται,τροποποιείται ή καταργείται στην πράξη. Ως ψυχική πάθηση με ιατρικούς όρους τέθηκε θεωρητικά την δεκαετία του 1990 και από τότε πολλοί ερευνητές μελέτησαν το φαινόμενο. Ενώ θεωρήθηκε από πολλούς κακοποιητική συμπεριφορά δεν αναγνωρίζονταν κοινώς αποδεκτά ιατρικά κριτήρια καθώς χρειάζεται μελέτη πολλών παραμέτρων και ικανού πληθυσμιακού δείγματος πριν χαρακτηριστεί από την ιατρική κοινότητα μια κατάσταση ως ψυχική νόσος και μάλιστα αυτόνομη.
Μια φορά γονιός πάντα γονιός
Το διαζύγιο ή ο χωρισμός αλλάζει την συνθήκη ανάμεσα στο ζευγάρι μεταξύ τους και όχι των γονέων σε σχέση με το παιδί. Κι όμως, στο ισχύον ελληνικό οικογενειακό δίκαιο (1983-2020) όταν χωρίζεις από την/τον σύζυγο αφενός χωρίζεις και από το παιδί σου αφετέρου φορτώνεσαι όλη την ευθύνη ανατροφής και την καθημερινότητα (φροντιστής-γονιός) ακόμα και αν δεν το επιθυμεί ο άλλος γονιός. Ακόμα και αν θα μπορούσε με λίγη βοήθεια να βρεθεί λύση, στην όποια διαφωνία τους, ώστε να επιμερίζονται τα βάρη ακόμα και εάν είναι ικανότατοι και οι δύο γονείς.
Αποτέλεσμα ο ένας γονιός παρότι παραμένει κατ’ όνομα γονιός δεν συμμετέχει στην καθημερινότητα της ανατροφής και μετατρέπεται σε επισκέπτη -συγγενή. Η αποξένωση έχει να κάνει εδώ με την αφαίρεση από την καθημερινότητα του παιδιού ενός γονιού. Αυτό επειδή αναπτύσσει άνισες δυνάμεις αλληλεπίδρασης των γονέων με το παιδί ο γονιός που έχει ουσιαστικά την καθημερινότητα (φυσική επιμέλεια) διαθέτει μεγαλύτερη δύναμη επηρεασμού του παιδιού σε όλα τα επίπεδα ανατροφής (τρίγωνο του Pruett). Αυτό σημαίνει ότι ενώ πριν το διαζύγιο οι 2 γονείς ανέπτυσσαν δυνάμεις αλληλεπίδρασης με το παιδί με ένα σχεδόν ισορροπημένο τρόπο, μετά τον χωρισμό αυτό διαταράσσεται λόγω της αποτυχημένης δικαστηριακής -δικηγορικής πρακτικής που ακολουθούμε 40 χρόνια. Η διαταραχή της ισορροπίας ειδικά όταν συνδυαστεί με αντιδικία οδηγεί σε διάφορα στάδια απομάκρυνσης του επισκέπτη γονιού από την καθημερινότητα με αντίστοιχα και ανάλογα προβλήματα και ελλείψεις στην ανατροφή του παιδιού. Όταν φτάνει στα άκρα η αντιδικία συχνά με διάφορα τεχνάσματα χάνεται κάθε επαφή με τον ένα γονιό.
Όταν αυτό συμβεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα το παιδί αποξενώνεται από το γονιό του με σοβαρές συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη.
Η εξαίρεση δεν είναι ο κανόνας
Εξαίρεση αποτελούν προφανώς οι περιπτώσεις όπου αποδεδειγμένα και ανεξάρτητα φύλου κάποιος γονιός αποτελεί ασκεί πλημμελώς την επιμέλεια /κίνδυνο για το παιδί. Ακόμα όμως και σε αυτές τις περιπτώσεις έχει σημασία ως πολιτεία/πολίτες να προσπαθήσουμε να αποκαταστήσουμε τη σχέση-εφόσον θεραπευτεί ο κίνδυνος-καθώς το υπέρτερο συμφέρον του τέκνου είναι να έχει και τους 2 γονείς στην καθημερινότητα του.
Στις ακραίες περιπτώσεις όπου κάποιος ‘γονιός” αποδεδειγμένα είχε απαράδεκτη συμπεριφορά για γονιό και ανεξάρτητα φύλου θα πρέπει να αφαιρείται ακόμα και η ιδιότητα του γονιού (γονική μέριμνα). Είναι η μόνη περίπτωση που το συμφέρον του τέκνου επιβάλλει την αποξένωση,ώστε να προστατευτεί. Όπως και το ποινικό σύστημα σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να είναι αυστηρότατο στις πράξεις αυτές για την προστασία του τέκνου αλλά και άλλων παιδιών. Όλοι οι γονείς πρέπει να έχουμε πάντα το νου μας και να προσέχουμε με ποιόν/ποιους τρίτους αφήνουμε το παιδί.
Όταν οι γονείς χωρίζουν από σύζυγοι είναι αποδιοργανωμένοι και θυμωμένοι και δεν μπορούν να διαχειριστούν τα νέα δεδομένα.Εχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε ακρότητες. Αποτέλεσμα να υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που κατηγορούν ο ένας τον άλλο με διάφορες κατηγορίες και με σκοπό να τιμωρήσουν ο ένας τον άλλο καταλήγουν να συμπεριφέρονται ως διάδικοι και όχι ως γονείς. Χρησιμοποιούν το παιδί και οδηγούνται σε χαοτικές καταστάσεις. Είναι κοινός τόπος ότι οι κατηγορίες του ενός κατά του άλλου γονιού οδηγούν σε ψυχική και συναισθηματική κακοποίηση του παιδιού. Η γονεϊκή αποξένωση αποτελεί ένα από τα αποτελέσματα αυτών των καταστάσεων σε συνδυασμό με το χρόνο και τον βαθμό της σύγκρουσης.
Είναι γεγονός οτι όταν οι κατηγορίες είναι ψευδείς συχνά καταλήγουν σε βάρος του “κατήγορου-γονιού”. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι οι κατηγορίες μπορεί να οδηγήσουν σε ακριβώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Ιδιαίτερα στην εφηβεία.
Σε κάθε περίπτωση όμως είναι σε βάρος του παιδιού, ενώ ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω.
Κανόνας η από κοινού ανατροφή ανεξάρτητα οικογενειακής κατάστασης
Η καθημερινή συμμετοχή και των δύο γονέων είναι απαραίτητη και εξίσου αναγκαία για την ισορροπημένη ανάπτυξη του παιδιού γιατί είναι διαφορετικοί. Διαφορετικοί άνθρωποι με διαφορετικά βιώματα, απόψεις και τρόπους. Επομένως δίνουν διαφορετικά υλικά (ο καθένας αυτά που έχει) και με αυτά δομείται η προσωπικότητα του παιδιού. Κανένας δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον άλλο με αποτέλεσμα ο τοίχος της προσωπικότητας να χτίζεται ταυτόχρονα και από κοινού.
Η αρχή της συν-δόμησης της προσωπικότητας και του χαρακτήρα των παιδιών είναι ο κανόνας που καθοδηγεί τους γονείς που μεγαλώνουν μαζί τα παιδιά τους, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι.
Ο Καθ. Ψυχολογίας- ερευνητής Δρ. Φθενάκης * «Για την ανάπτυξη βασικών ικανοτήτων του παιδιού μαθησιακοί χώροι εκτός του νηπιαγωγείου και του σχολείου είναι σημαντικότεροι από ότι το εκπαιδευτικό σύστημα, στο σύνολο του. Και ανάμεσα σε αυτούς παραμένει η οικογένεια ο πλέον σημαντικός χώρος, όπως επιβεβαιώνουν εμπειρικές έρευνες των τελευταίων 50 χρόνων. Είναι συνεπώς αυτονόητο το ότι θα πρέπει να στηρίξουμε την οικογένεια. Μια σειρά από διαχρονικές έρευνες που άρχισαν στον Καναδά (Growing up in Canada) και επαναλήφθηκαν στην Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία και άλλες χώρες απέδειξαν ότι η στήριξη της παιδαγωγικής ικανότητας των γονέων, ιδιαίτερα σε οικογένειες με κοινωνικό ρίσκο, οδηγεί, μακροπρόθεσμα, σε μια ομαλή κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού που δεν διαφέρει από εκείνη των οικογενειών χωρίς ρίσκο»
Ο ίδιος παρουσίασε σε συνέδριο στην Ελλάδα τις έρευνες που αφορούν τόσο στα μοντέλα οικογενειών όσο και τη θέση των παιδιών κατά τη διάρκεια του διαζυγίου και την επιμέλεια τους. Ενώ πρότεινε την νομοθέτηση με βάση την αρχή της συν-δόμησης του χαρακτήρα και της προσωπικότητας σε περιπτώσεις χωρισμού των οικογενειών.( 6-7/12/2014 διημερίδα στο Αμερικάνικο Κολλέγιο Ελλάδος με κεντρικό τίτλο:Η Ελληνική Οικογένεια 30 χρόνια μετά»)
Σε περίπτωση μειωμένης ή ανύπαρκτης αλληλεπίδρασης με ένα γονιό υπάρχει σοβαρό έλλειμμα “υλικών” και ο τοίχος έχει αδυναμίες με αποτέλεσμα την “πτώση” του στο κίνδυνο. Υπάρχουν πολλοί επιτήδειοι που εκμεταλλεύονται αυτές ακριβώς τις αδυναμίες. Αυτό θέλουμε για τα παιδιά μας ως γονείς; Αυτό θέλουμε για τους μελλοντικούς πολίτες ως πολιτεία;
Ημίμετρα ή πραγματική λύση ;
Ο Συνήγορος του πολίτη στην πρόταση του προς την Νομοπαρασκευαστική επιτροπή του ΥΔΔΑΔ θεωρεί ως αιτία της γονεϊκής αποξένωσης την αποκλειστική επιμέλεια αφού καλλιεργεί νοοτροπία ιδιοκτησίας του παιδιού στο γονέα που την ασκεί.
“ Ο Συνήγορος έχει διαπιστώσει από τον χειρισμό πολύ μεγάλου όγκου αναφορών, ότι η παγιωμένη πρακτική της ανάθεση της άσκησης της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου στον έναν γονέα, καλλιεργεί σε αυτόν την πεποίθηση ότι η επιμέλεια αποτελεί ατομικό του δικαίωμα, το οποίο εκτείνεται μέχρι του σημείου του αποκλεισμού του άλλου γονέα από τη ζωή του παιδιού, αφού αντιδιαστέλλεται κατά την πεποίθησή του προς το δικαίωμα του άλλου γονέα σε επικοινωνία με το παιδί.”
Ο Συνήγορος του πολίτη στην πρόταση του προς την Νομοπαρασκευαστική επιτροπή του ΥΔΔΑΔ υιοθετεί σαφώς την αρχή της συν-δομησης του χαρακτήρα προτείνοντας ως λύση την νομοθέτηση της κοινής επιμέλειας με ίσο χρόνο
Ο Συνήγορος του πολίτη διαπιστώνει πρόσφατα ότι “Στην Ελλάδα δε, ανέκαθεν αποτελούσε κοινό τόπο η παραδοχή της παιδοψυχιατρικής ότι για το παιδί ‘είναι ουσιώδους σημασίας να διατηρεί ικανοποιητικές σχέσεις και με τους δύο γονείς’ μετά το διαζύγιο. Η λειτουργική κατανομή όμως της γονικής μέριμνας, όπως έχει επισημανθεί από μακρού, δεν φαίνεται ικανή να συντηρήσει τους δεσμούς του παιδιού και με τους δύο γονείς, σε αντίθεση με την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας που επιτρέπει να διατηρηθούν ζωντανοί οι δεσμοί του παιδιού με τους γονείς σε ικανοποιητικό βαθμό και αντιμετωπίζει γενικά με αποτελεσματικότητα τα προβλήματα, που δημιουργεί το διαζύγιο στα παιδιά.”
“Επίσης είναι γεγονός οτι το ευρωπαϊκό νομικό γίγνεσθαι έχει εν τω μεταξύ εξελιχθεί και πλέον υφίσταται και στη χώρα μας η ανάγκη διασφάλισης ενός σύγχρονου
μοντέλου ανατροφής, που δεν θα περιθωριοποιεί τον ένα γονέα από τη ζωή του τέκνου, αλλά θα εγγυάται τη μέγιστη δυνατή ισοκατανομή του χρόνου του παιδιού μεταξύ των γονιών του.”
Τα δεδομένα στο ισχύον οικογενειακό δίκαιο (1983-2020)
1) Οι παραβιάσεις δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας του παιδιού με το γονέα που δεν διαμένει μαζί του, σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο (στοιχεία ΓΑΔΑ για την ΑΤΤΙΚΗ)
2) Η στάση της νομολογίας που καθιστά την εκτέλεση των αποφάσεων περί επικοινωνίας άκρως αναποτελεσματική( Βλ. εναργέστατη επισήμανση του προβλήματος σε Γέσιου-Φαλτσή, ό.π.π., σσ.136-7 και ιδίως 138. )
3) Τις επανειλημμένες καταδίκες της Ελλάδας στο ΕΔΔΑ με αφορμή υποθέσεις παραβίασης της επικοινωνίας του παιδιού με τον γονέα που δεν μένει μαζί του. Υπόθεση Κοσμοπούλου κατά Ελλάδας,προσφυγή Τσουρλάκης (Προσφυγή Αριθ.60457/2000, Απόφαση 5 Φεβρουαρίου 2004, παράγραφος 23.) και Φουρκιώτης (Προσφυγή Αριθ.50796/2007, Απόφαση 15 Οκτωβρίου 2009.)
4) Το ισχύον οικογενειακό δίκαιο όπως εφαρμόζεται στην πράξη λόγω της ατιμωρησίας καλλιεργεί κουλτούρα αυθαιρεσίας και ιδιοκτησιακής αντίληψης στον γονέα που διαμένει κυρίως το παιδί μαζί του με απτό αποτέλεσμα στρεβλές εντυπώσεις για τη φύση του δικαιώματος επικοινωνίας και τελικά την κατάργηση του στην πράξη.
5) Το καταχρηστικό δικαίωμα της μετοίκησης όπου ο γονέας που ζει με το παιδί εγκαθίσταται με αυτό σε άλλη πόλη ή και χώρα, παρόλο που συχνά ο σκοπός της μετακίνησης είναι αποκλειστικά και μόνο η παρεμπόδιση της επικοινωνίας. Το γνωστό καταχρηστικό δικαίωμα μετοίκησης στο έχοντα την επιμέλεια γονέα που αποβαίνει τελικά σε βάρος του παιδιού αφού στερείται εντελώς τον άλλο γονιό του. Η τροπολογία που κατατέθηκε για την εισαγωγή νέου άρθρου 1519 στον Αστικό Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο η λήψη απόφασης για την αλλαγή του τόπου κατοικίας του τέκνου θα πρέπει εφεξής να λαμβάνεται με συμφωνία των δύο γονέων, επιβεβαιώνει ακριβώς την ύπαρξη του προβλήματος. (Συνιστά σίγουρα θετικό βήμα αλλά δεν επαρκεί για τη μεταστροφή των αντιλήψεων.)
6) Στα συγκρουσιακά διαζύγια το παιδί αντιμετωπίζεται ως “λάφυρο”, οι γονείς ως αντίπαλοι και η πολιτεία σε ρόλο Πόντιου Πιλάτου με αποτέλεσμα τη διευκόλυνση συνθηκών προσβολής των εκατέρωθεν “δικαιωμάτων” δεδομένης της “ατιμωρησίας”. ( Δικαστική πρακτική τύπου μοίρασμα επιμέλειας – επικοινωνίας στους 2 γονείς)
Έτσι στην περίπτωση προσβολής του δικαιώματος επικοινωνίας, οι υφιστάμενες δικονομικές της εκτέλεσης αλλά και οι ουσιαστικού ποινικού δικαίου ρυθμίσεις δεν είναι ικανές να αποτρέψουν αποτελεσματικά τον υπόχρεο γονέα που δεν επιθυμεί να συμμορφωθεί -ιδίως όταν το παιδί είναι μικρής ηλικίας, οπότε η υλοποίηση της απόφασης εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τη συνεργασία του γονέα που μένει μαζί του.( Πουλιάδης, Θ., Άρθρο 1520, σε Γεωργιάδη. Α., Σταθόπουλου Μ., Αστικός Κώδιξ, Κατ’άρθρο ερμηνεία, VII, εκδ.Σάκκουλα, 1993, σελ.228, με τη σημαντική επισήμανση ότι η άποψη αυτή ενδέχεται να οδηγεί σε λύσεις που δεν ανταποκρίνονται στο συμφέρον του παιδιού! )
7) Από όλα τα ανωτέρω προκύπτει ότι η επικοινωνία του γονέα που δεν διαμένει μαζί του ακυρώνεται στην πράξη και απομακρύνεται ή σπάει ή υποβαθμίζεται ο ψυχικός δεσμός του παιδιού μαζί του. Αυτό ονομάζεται Γονεϊκή αποξένωση.
Είναι λυπηρό και επικίνδυνο που κάποιοι κλείνουν τα μάτια σε στοιχεία και προσπαθούν με ιδεολογήματα να πείσουν πόσο καλά δήθεν λειτουργεί το ισχύον οικογενειακό δίκαιο. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που να αποδεικνύουν ότι το παιδί θα λάβει την καλύτερη δυνατή ανατροφή αν μεγαλώνει μόνον με την μητέρα του. Η διατήρηση και ενίσχυση της σχέσης και με τους δυο γονείς θεωρείται βασικό κριτήριο για μια ισορροπημένη ανάπτυξη (Lamb, 2019) και αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών, με βάση τις αποφάσεις τoυ Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τα ανθρώπινα Δικαιώματα (European Convention on Human Rights, βλ. ψήφισμα 2079/2015) και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του Παιδιού (United Nations Convention on the Rights of the Child).
Τα τερτίπια και η Γονεϊκή αποξένωση νομικά
Έχει διαπιστωθεί ότι γίνεται συχνά από τα δικαστήρια ουσίας ακόμη και σε περιπτώσεις μικρών παιδιών, που κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας -τα οποία οφείλουν να λαμβάνονται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το δικαστήριο, χωρίς απόδειξη (άρ.336 παρ.4 ΚΠολΔ)- λόγω της νεαρής ηλικίας τους εύκολα επηρεάζονται από τον γονέα που μένει μαζί τους ( Γιαννόπουλος, Π. σε Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου «Η Διεθνής Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού», Νάσκου-Περάκη, Χρυσόγονου, Ανθόπουλου επιμ. εκδ.Σάκκουλα, 2002, σ.90, με αναφορά στη συνήθη περίπτωση επηρεασμού του παιδιού «σε βάρος του γονέα που δεν διατηρεί την επιμέλεια του τέκνου, ιδίως όταν η επιμέλεια έχει αφαιρεθεί κατόπιν διαζυγίου». )
Ακόμη δε και σε περιπτώσεις παιδιών που δεν έχουν ζήσει ποτέ με τον δικαιούχο γονέα, ώστε να διαθέτουν προσωπική εμπειρία από την επαφή μαζί του! Ως εκ τούτου, συχνά επαρκεί ο αρνητικός επηρεασμός του παιδιού από τον γονέα που μένει μαζί του σε βάρος του άλλου γονέα, για να αποφύγει ο πρώτος την διάγνωση της παραβίασης της απόφασης επικοινωνίας και να επέλθει, χωρίς συνέπειες για αυτόν, η ματαίωση του δικαιώματος. Έτσι γίνεται “νομικά” η Γονεϊκή αποξένωση.
Η λύση
Από τα πιο πάνω συνάγεται ότι απλή μεταβολή στις δικονομικές και στις ουσιαστικού ποινικού δικαίου διατάξεις, όπως αυτές που επιχειρούνται κατά διαστήματα, δεν επαρκούν για την επίλυση του προβλήματος, που ανάγεται κυρίως στις στρεβλές εντυπώσεις για τη φύση του δικαιώματος επικοινωνίας. Αντίθετα, απαιτείται η καλλιέργεια νέων αντιλήψεων και, πολύ περισσότερο, η μεταβολή παραδείγματος, που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω σοβαρής μεταρρύθμισης του Αστικού Κώδικα προς στην κατεύθυνση της κοινής ανατροφής ως κύριο κανόνα δικαίου (πλην εξαιρέσεων για πολύ σοβαρό και αληθινό λόγο). Η αφαίρεση επιμέλειας θα πρέπει να ορίζεται μόνο σε περιπτώσεις προφανούς ακαταλληλότητας (παραμέληση, κλπ) και όχι με βάση το φύλο του γονέα. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να υποχρεούνται και οι 2 γονείς σε αξιολόγηση γονικής επάρκειας από μια διεπιστημονική επιτροπή που να αλλάζει συχνά (Fox et al.. 2015, Parent et al., 2017).
Οι γονικές ευθύνες και δικαιώματα για τους γονείς των παιδιών να παραμένουν κοινές και αδιάσπαστες ανεξάρτητα από τη μεταξύ τους νομική σχέση, συνεπώς και μετά από διάσταση/χωρισμό (κοινή γονική μέριμνα/κοινή επιμέλεια / κοινή ανατροφή /συνεπιμέλεια).
Επομένως το σημαντικό είναι να υπάρχει ένα επαρκές νομοθετικό πλαίσιο που να οριοθετεί και να διασφαλίζει θεσμικά, με βάση την σύγχρονη έρευνα, τις συνθήκες διαμοιρασμού των οικογενειακών ευθυνών και της γονικής μέριμνας εξασφαλίζοντας ότι σε περίπτωση χωρισμού των γονέων δεν θα χωρίσουν και από τα παιδιά.
Δεδομένου ότι ακόμα και ένας συμφωνημένος γονεϊκός προγραμματισμός έχει ανάγκη από ένα βαθμό ελαστικότητας και τροποποιήσεων στην καθημερινότητα των παιδιών απαιτεί (στην αρχή τουλάχιστον) την εμπλοκή ειδικών και στην εφαρμογή της συμφωνίας ή της Δικαστικής απόφασης. Επομένως πέραν των αναγκαίων παραγόντων (Δικαστής, Δικηγόροι) είναι εξίσου σημαντική η θεσμοθέτηση με
α) θεσμικό ρόλο ειδικών -συμβούλων ώστε να ενθαρρύνεται η διαμεσολάβηση με τους γονείς με στόχο την διαχείριση των συγκρούσεων και την αποφυγή ακραίων αντιδράσεων που επιβαρύνουν την ψυχοσωματική λειτουργία των παιδιών και
β) την παρακολούθηση της εφαρμογής είτε της συμφωνίας των γονέων είτε της Δικαστικής απόφασης χωρίς την εμπλοκή περίπλοκων και χρονοβόρων νομικών διαδικασιών.
γ) Θεσμική αλλαγή του τόπου και του χώρου των δικαστηρίων που ασχολούνται με το οικογενειακό αφενός με την υιοθέτηση κανόνων και συνθηκών φιλικής δικαιοσύνης προς τα παιδιά αφετέρου εμπέδωση από τους γονείς της διαφοροποίησης του οικογενειακού δικαστηρίου από τις συνήθεις συνθήκες των δικαστηρίων αστικών διαφορών.
Η παιδαγωγική λειτουργία του Οικογενειακού Δικαίου
Όπως δείχνει η εμπειρία από το εξωτερικό αλλά και από το εσωτερικό (ΓΟΝ.ΙΣ) , η υιοθέτηση και επικράτηση, στην αρχή νομικά (σύμφωνο κοινής επιμέλειας) ενός μοντέλου κοινής ανατροφής (συνεπιμέλειας) με ένα λεπτομερέστατο και όσο γίνεται μακροπρόθεσμο και ισορροπημένο γονεϊκό προγραμματισμό μπορεί να μειώσει τις «τεχνητές» εντάσεις ή τις εγωιστικές/εκδικητικές τάσεις του ενός γονέα προς τον άλλον και τη «χρήση» της επιμελείας» του παιδιού ως οργάνου επιβολής και συναισθηματικής «τιμωρίας» του άλλου γονέα (εργαλειοποίηση του δικαιώματος της αποκλειστικής γονικής επιμέλειας εις βάρος του άλλου γονέα, κάτι που αντιτίθεται σε όλα τα επιστημονικά δεδομένα για την υγιή και ισορροπημένη ανάπτυξη του παιδιού). Για αυτή τη κατεύθυνση είναι αναγκαίο α) να καλλιεργηθεί κουλτούρα κοινής ανατροφής αφενός με την έννοια της νομικής ισότητας, δηλαδή με κοινές και αδιάσπαστες γονικές ευθύνες, όσο και με την έννοια του ίσου χρόνου με κάθε γονέα, β) αντίστοιχη διαμεσολάβηση ειδικών ώστε να επιλύονται άμεσα όποιες διαφορές τυχόν προκύψουν στην καθημερινότητα.
Απαιτείται αλλαγή παραδείγματος, όχι μόνο τροποποίηση των διατάξεων περί επικοινωνίας, ώστε να παύσει να ισχύει το δίπολο ‘επιμέλεια έναντι επικοινωνίας’, που έχει παύσει να ανταποκρίνεται στις κοινωνικές απαιτήσεις των καιρών. Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση λειτουργικής κατανομής της επιμέλειας, καθώς αυτή, δεν φαίνεται ικανή να συντηρήσει τους δεσμούς του παιδιού και με τους δύο γονείς. Για τους λόγους αυτούς, οι περί επικοινωνίας διατάξεις, που πρέπει να τροποποιηθούν, θα πρέπει να καλούνται σε εφαρμογή μόνο κατ’ εξαίρεση, εφόσον δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί ο ισομερής ή κατά το δυνατόν ισομερής καταμερισμός του χρόνου του παιδιού μεταξύ των γονέων. Μετά τον χωρισμό των γονέων, πρέπει να εφαρμόζεται ο κανόνας της εναλλασσόμενης κατοικίας των παιδιών. Η καθιέρωση της αρχής της εναλλασσόμενης κατοικίας δεν θα εξυπηρετήσει μόνο το δικαίωμα του παιδιού σε κοινή ανατροφή και από τους δύο γονείς, ως η πιο συνεπής με αυτό επιλογή του νομοθέτη, αλλά αναμένεται να συμβάλλει στη δραστική μείωση των προβλημάτων.
Επομένως η λύση είναι η νομοθέτηση της κοινής επιμέλειας με ίσο χρόνο και εναλλασσόμενη κατοικία ως κύριο κανόνα δικαίου στην περίπτωση τυχόν διαζυγίου. Προς αυτή την λύση συνηγορούν οι διατάξεις της ΔΣΔΠ, της ΕΣΔΑ, τα ψηφίσματα αλλά κυρίως η σύγχρονη πραγματικότητα και οι ανάγκες των γονέων και του παιδιού. Πέρα απο τη συμμόρφωση της χώρας μας με τις διεθνείς της δεσμεύσεις, είναι αναγκαία για την αποδέσμευση από στερεοτυπικές και παρωχημένες αντιλήψεις για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των γονέων, την ισότητα των φύλων, τη συμφιλίωση της ιδιωτικής και εργασιακής ζωής και την κοινή ευθύνη των γονέων έναντι του/ων τέκνου/ων τους.
Λύση που συμφωνεί με τα προτάγματα ενός σύγχρονου, φιλελεύθερου μοντέλου για την ανατροφή των παιδιών του 21ου αιώνα, όπως πλείστες άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήδη ακολουθούν.
Πέρα από το Νομοθετικό πλαίσιο, είναι και τα χαρακτηριστικά της οικογένειας (κοινωνικά, ψυχολογικά, κοκ.) που παίζουν σημαντικό ρόλο στο τρόπο που οι γονείς θα διαχειριστούν τον χωρισμό και τον γονικό τους ρόλο απέναντι στα παιδιά (Smyth et al., 2016).
Είναι, σημαντικό επομένως να υπάρχει ένα επαρκές νομοθετικό πλαίσιο που να οριοθετεί και να διασφαλίζει θεσμικά, με βάση την σύγχρονη έρευνα, τις συνθήκες διαμοιρασμού των οικογενειακών ευθυνών και της γονικής μέριμνας/ κοινής επιμέλειας/κοινής ανατροφής/ κοινής φροντίδας και θα μεσολαβεί και θα παρακολουθεί την εφαρμογή στην καθημερινότητα προλαμβάνοντας και λύνοντας έγκαιρα τυχόν πρακτικές διαφωνίες. .
* Καθηγητής Βασίλειος Φθενάκης, κάτοχος πέντε διδακτορικών τίτλων, σύμβουλος σε θέματα Εκπαίδευσης και Οικογένειας της Γερμανικής Κυβέρνησης αλλά και πολλών άλλων ανά τον κόσμο. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που έχει υλοποιήσει χρησιμοποιούνται σε Ρωσία, Κίνα και Γερμανία ενώ η συμβολή του σε θέματα διαμεσολάβησης διαζυγίου και επιμέλειας παιδιών θεωρείται νευραλγικού χαρακτήρα.
Η Γονεϊκή αποξένωση είναι ζήτημα ψυχικής υγείας
Ιατρικά ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ (ΠΟΥ) στις 27 Μαΐου 2019 μετά από συνεκτίμηση και σε ολομέλεια των χωρών μελών του ψήφισε την ενδέκατη αναθεώρηση του ICD.
Ο ICD είναι ο οργανισμός για την αναγνώριση των τάσεων υγείας παγκοσμίως. Επίσης είναι το διεθνές βήμα για την αναφορά νόσων και συνθηκών υγείας. Είναι η βάση για την διαγνωστική κατηγοριοποίηση που αφορούν όλους τους κλινικούς και ερευνητικούς σκοπούς.
Το ICD αναγνωρίζει παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία, εξωτερικά αίτια θνησιμότητας και νοσηρότητας παρέχοντας μια ολιστική οπτική για κάθε τομέα της ζωής που επηρεάζει την υγεία.
Η Ενδέκατη αναθεώρηση
-
Το ICD -11 είναι η ενδέκατη αναθεώρηση της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας. Σε αυτή την αναθεώρηση η γονεϊκή αποξένωση εντάχθηκε στους κωδικούς των «παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας και την επαφή με τις υπηρεσίες υγείας» (Factors influencing health status or contact with health services), και στην υποκατηγορία των «προβλημάτων που συνδέονται με τις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις στην παιδική ηλικία» (QE52 Problem associated with interpersonal interactions in childhood)
για περισσότερα σχετικά με τον ΠΟΥ και τον icd-11 πατήστε εδώ
για περισσότερα σχετικά με τις επιπτώσεις της στην ψυχική υγεία του άντρα και του εβήβου πατήστε εδώ
