Ψ (Πετροπούλου, 2013). Για το λόγο αυτό τα παιδιά που έχουν υποστεί σωματική ή ψυχολογική βία, στην παιδική τους ηλικία αργότερα επιδεικνύουν ιδιαίτερα σκληρή κι επιθετική συμπεριφορά στον χώρο του σχολείου αλλά και γενικότερα εγκλωβίζονται για πάντα στον ρόλο του θύματος, εκδηλώνοντας εσωστρέφεια, απαισιοδοξία, υποτονικότητα, ψυχολογικές διακυμάνσεις ή διαταραχές, χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης και μηδενική αυτοπεποίθηση, καθώς και καταστάσεις αυτοκτονικού ιδεασμού. Για αυτούς τους λόγους, επέλεξα να αναφερθώ στο νέο φαινόμενο μάστιγα, όπως έχει γίνει πλέον γνωστό, το λεγόμενο bullying. Φυσικά, αυτό δεν περνάει απαρατήρητο, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της σχολικής κοινωνίας, δηλαδή σε όλους τους σχολικούς χώρους που επόμενο είναι, να πραγματοποιούνται κοινωνικές συναναστροφές. Καταλαβαίνουμε, ότι η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην ελληνική εκπαίδευση δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση στις παραπάνω επισημάνσεις (Βουϊδάσκης Β., 1987). Σε αρκετά σχολεία έχουν γίνει πλέον καθημερινότητα τα επεισόδια βίας κατά των μαθητών που αποτελούν εύκολη «λεία», οι οποίοι πέφτουν θύματα bullying. Τι είναι το bullying; Ο σχολικός εκφοβισμός (αγγλ. bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση (Βικιπαίδεια). Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο). Ποιές είναι οι συνέπειες; Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κλικών στις παιδικές και εφηβικές παρέες, καθώς και την απομόνωση και τον εξοστρακισμό μιας μερίδας παιδιών ή μεμονωμένων περιπτώσεων. Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του ΑΠΘ, το 25% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά - θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα θύματα εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους (Βικιπαίδεια). Αν όμως οι γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Προσωπικά, πιστεύω ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης και να μάθουν να «μιλούν» για τα θέματα που τα απασχολούν, όσο φοβισμένα και αν είναι. Ποιος συμβάλλει στη διαμόρφωση συνειδήσεων; Την σκυτάλη αναλαμβάνουν εδώ οι «σημαντικοί άλλοι», δηλαδή οι γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού. Το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού σε συνδυασμό με τους άμεσα εμπλεκόμενους μαζί του, έχει την αποκλειστικότητα για το σχηματισμό των απόψεων του παιδιού, όπως προαναφέραμε.Στην παιδική και κατόπιν εφηβική ηλικία το αξιολογικό πλαίσιο του ατόμου δεν είναι ακόμα αυτόνομο και ολοκληρωμένο, καθώς σημαντικά στοιχεία του, όπως η ηθική ανάπτυξη, δεν έχουν ακόμα τελειοποιηθεί. Αυτό όμως δεν εμποδίζει το άτομο να αντιγράφει τις στάσεις και τις συμπεριφορές των μεγάλων επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική συμμόρφωση, καθώς σε μεταγενέστερη ηλικία φθάνει στο αποκορύφωμά της (Αχιλλέας Αστ. Μιτίλης, 1997). Αξιοπρόσεκτη είναι και η επιρροή που του ασκούν οι συνομήλικοι του, καθώς ο έφηβος ταυτίζεται με τις παρέες του και υιοθετεί τις συμπεριφορές των φίλων του. Το γεγονός είναι, ότι το άτομο υιοθετεί τις στάσεις των άλλων, χωρίς πολλά περιθώρια κριτικής σκέψης, πράγμα που συντελεί στην αναπαραγωγή και διατήρηση των προτύπων. Φτάνοντας στην ηλικία των επτά ή οχτώ ετών αυτές οι υποτυπώδεις στάσεις αποκτούν μια πληρέστερη μορφή, καθώς εμπλουτίζονται με διάφορες πληροφορίες, όπως τα κοινωνικά στερεότυπα, οι κοινωνικές αναπαραστάσεις και οι στάσεις των «σημαντικών άλλων» πάνω στο θέμα (Σαλκιτζόγλου Παν. Α., 1993). Πώς αντιμετωπίζεται το bullying; Το φαινόμενο της βίας στα σχολεία έχει πάρει τρομακτικές διαστάσεις παγκόσμια αλλά και στη χώρα μας. Συμπερασματικά, βλέπουμε ότι η βία εκδηλώνεται μέσα στο αδύνατο ενός θεσμού, στα σχολεία. Τα τελευταία 40 – 50 χρόνια τα κρούσματα της βίας παίρνουν φοβερές διαστάσεις, ενώ προστίθενται και νέοι τρόποι κακοποίησης, όπως αυτή με τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων (Smith Peter, 1991). Οι απειλές, το βρίσιμο, το κουτσομπολιό αλλά και η διασπορά κακόβουλων φημών και ο αποκλεισμός κάποιων μαθητών από παρέες και ομαδικές δραστηριοτήτες των άλλων συμμαθητών αποτελούν πλέον καθημερινή σκηνή στο σχολικό περιβάλλον. Θα μπορούσαν να οργανωθούν από το ίδιο το σχολείο συζητήσεις και σεμινάρια για ενημέρωση των γονέων και των δασκάλων ή καθηγητών ως προς τον τρόπο επίλυσης των κρίσεων και των διενέξεων των παιδιών. Τα σεμινάρια αυτά μπορούν να γίνονται στο πλαίσιο οργανωμένων προγραμμάτων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο ρατσισμός και η επιθετικότητα στα σχολεία (Stott Denis Herbert, 1980). Το θέμα είναι, όχι το τι μπορεί να γίνει αλλά εάν κάποιος θέλει να γίνει κάτι. Ο Αριστοτέλης υποστήριξε, ότι η αρετή εκπηγάζει από μια εγγενή ικανότητα να κάνουμε το σωστό, αλλά για να εκδηλωθεί χρειάζεται καθοδήγηση και άσκηση. Αρκεί να ακολουθήσουμε τη σωστή τακτική και καθοδήγηση από τους ειδικούς, ώστε να βρεθεί η σωστή λύση. Αρκεί να το θέλουν τόσο οι φορείς εκπαίδευσης, όσο και όλοι εμείς. Αντί επιλόγου Για το σωματώδη μαθητή, για το παιδί που τραυλίζει, για τον μικροκαμωμένο, για το παιδί που η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του δεν του επιτρέπει να ντυθεί με μάρκες ρούχων, για το μετανάστη μαθητή, για τον εσωστρεφή μαθητή, αλλά και για κάθε μαθητή που δεν επιθυμεί να ακολουθεί τη «μάζα», αδιαμφισβήτητα τα πράγματα στο σχολείο είναι δύσκολα. Για να ακριβολογούμε, «τα παιδιά της μάζας» του κάνουν τη ζωή δύσκολη. Ένας μαθητής που είναι ή που κινδυνεύει να γίνει θύμα σχολικής βίας πρέπει να αναλογιστεί: να αποφεύγει τους δράστες να μην το νοιάζει τι λένε οι άλλοι, να αγνοεί τους δράστες να μην παρασύρεται να προστατεύσει τον εαυτό του με ευφυΐα και χιούμορ να αναφέρει τα συμβάντα στους γονείς του να μιλήσει με τον καθηγητή που εμπιστεύεται Μικρά τέτοια «tips» θα μπορούσαμε να πούμε, είναι κάποιες μικρές και εύκολες λύσεις στο πρόβλημα, που του έχουν δημιουργήσει κάποιοι «έξυπνοι μάγκες». Συνεχίζοντας, οι μαθητές που βιώνουν το ρατσισμό και τα κακόβουλα σχόλια των συμμαθητών τους, πρέπει να φερθούν έξυπνα και να δείξουν ανωτερότητα. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα, πόσο βοηθάει το να μη δίνουν σημασία στα αρνητικά σχόλια για την εμφάνισή τους και να μην επηρεάζονται από αυτά. Το να πιστεύεις στον εαυτό σου, ανεξάρτητα από την ηλικία του, είναι δύναμη και σθένος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αχιλλέας Αστ. Μιτίλης, «Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΩΝ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΛΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ», Διδακτορική Διατριβή, τόμος Ι, Αθήνα 1997, σελ. 88. Βουϊδάσκης Β.: «Η επιθετικότητα σαν κοινωνικό πρόβλημα στην οικογένεια και στο σχολείο», εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1987, σελ. 107 - 108. Σαλκιτζόγλου Παν. Α., «Η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και η υποκατάσταση των γονέων από τρίτους», εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα – Κομοτηνή 1993, σελ. 285. Smith Peter, “The silent nightmare: Bullying and Victimization in School Peer Groups”, The Psychologist, 1991, p.243. Stott Denis Herbert, “Delinquency and Human Nature”, University Park Press, 2η έκδοση, 1980. ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ INTERNET Βικιπαίδεια: «ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ» ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 06/02/2013 07:05, «ΤΟ ΒΗΜΑ γνώμες». ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο αυτό για τις " ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΒΙΑΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ – ΝΕΑ ΜΑΣΤΙΓΑ «BULLYING»” * της Κοινωνιολόγου Έλενας Βράιλα, Εθελόντρια ειδικός στο κέντρο στήριξης οικογενειακών σχέσεων του Συλλόγου ΓΟΝ.ΙΣ Δημοσιεύεται πρώτη φορά ΣΗΜΕΡΑ 20-4-2014 κατόπιν αδείας της συγγραφέως. Ευχαριστούμε θερμά την εθελόντρια μας για την συνεργασία.